تعداد نشریات | 25 |
تعداد شمارهها | 935 |
تعداد مقالات | 7,686 |
تعداد مشاهده مقاله | 12,528,583 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,905,075 |
چگونگیِ به شاهی رسیدن یزدگرد سوم (ارزیابی منابع تاریخی با تاکید بر شاهنامه) | ||
تاریخ اسلام و ایران | ||
مقاله 4، دوره 30، شماره 45 - شماره پیاپی 135، اردیبهشت 1399، صفحه 87-106 اصل مقاله (326.71 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/hii.2020.26605.2024 | ||
نویسنده | ||
زاگرس زند* | ||
دکتری تخصصی تاریخ ایران باستان، گروه تاریخ، دانشگاه فرهنگیان البرز، پردیس حکیم فردوسی | ||
چکیده | ||
بسیاری از منابع عربی- فارسی و منابع خارجی به آغاز پادشاهی یزدگرد پرداختهاند که در این روایات آشفتگی و ناهماهنگی نیز دیده میشود. در این پژوهش دادهها و جزئیات تاریخیِ این منابع سنجش و تحلیل شده و همچنین تفاوتها و همانندیهای آنها آشکار شده است. شاهنامه نیز یکی از منابع تاریخ ساسانیان است و فردوسی با امانتداری و دقت، روایت منبع خود را با جزئیات به نظم کشیده است. برخی ایرانشناسان بر ارزش تاریخی شاهنامه پافشاری کرده، اما گروهی آن را غیرتاریخی دانستهاند. فردوسی در این بخش، به منبعِ خود شاهنامۀ ابومنصوری وفادار بوده و با وجود محدویتهای وزن، زبانِ منظوم و نیز چارچوب روایی/داستانی، امانتدارانه و دقیق جزئیات را روایت کرده است. بسیاری از دادههای منابع دیگر نیز در شاهنامه وجود دارد که برخی از آنها را فقط فردوسی گزارش کرده است. دیگر منابع، تاریخ بر تختنشینی یزدگرد را که فردوسی ثبت کرده است، نیاوردهاند. آشفتگیهای داخلی و ورود تازیان به مرزها، در آغاز داستان و گفتوگوها به خوبی آشکار است. روایت موجود در خداینامه با یک میانجی به شاهنامه راه یافته و از نگرشهای غیرایرانی پیراسته است. این پژوهش میتواند برای پژوهشهای این حوزه سودمند باشد و جایگاه شاهنامه را در منابع تاریخی ساسانیپژوهی معتبرتر سازد. | ||
کلیدواژهها | ||
شاهنامه؛ یزدگرد سوم؛ ساسانیان؛ فردوسی؛ تاریخنگاری | ||
عنوان مقاله [English] | ||
How Yazdgerd III Ascend to the Throne? (Study of Historical Sources with Emphasis on Shahnameh) | ||
نویسندگان [English] | ||
Zagros Zand | ||
Ph.D in History of Ancient Iran, History department, Farhangian university, Hakim Ferdowsi, Alborz, | ||
چکیده [English] | ||
Most of the Arabic-Persian and other sources have dealt with Yazdgerd III coronation. There are much confusion and inconsistency in these sources. In this study, the historical data and details of these sources have been measured and analyzed, as well as their differences and similarities. Shahnameh is one of the sources in the history of Sassanids. Ferdowsi, trustworthily, versified the history of the Sasanid era, which embodies most of the details of events. Some iranologists insist on the historical aspect of Shahnameh, while others have considered Shahnameh as non-historical. In this part, Ferdowsi has constantly been loyal to his source (Abu Mansouri Shahnameh), and despite all the limitations in rhythm, poetic language, and narrative-fictional framework, he has versified the details trustworthily. Many data in sources are also present in Shahnameh, and some data have been reported only in Shahnameh. Ferdowsi has recorded the date of Yazdgerd coronation, which others have neglected. Arabs attack and instability are obvious at the beginning of the Yazdgerd reign. The attitude presented in Khodaynameh has entered Shahnameh through a mediator and has refined it from non-Iranian lookouts. This research can make the stand of Shahnameh more valid and prominent and can be beneficial for other researches in this field. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Historiography, Shahnameh, Ferdowsi, Yazdgerd III, Sasanids | ||
مراجع | ||
منابع و مآخذ - ابنبطریق، سعید (1909م)، التاریخ المجموع علی التحقیق و التصدیق، ویرایش لویس شیخو، ج2، بیروت: الآباء الیسوعین. - اشپولر، برتولد (1388)، «تکوین تاریخنگاری ایرانی»، تاریخنگاری در ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره، صص 9-18. - اصفهانی، حمزۀبن الحسن (1844م)، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، ویرایش گوتوالد، لایپزیگ. - امیدسالار، محمود (1396)، بوطیقا و سیاست در شاهنامه، ترجمۀ فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی، تهران: محمود افشار و سخن. - بلعمی، ابوعلی (1386)، تاریخ بلعمی، ویرایش ملکالشعرای بهار و محمد پروین گنابادی، تهران: هرمس. - بهار، محمدتقی (1379)، «فردوسی»، فردوسینامه، به کوشش محمد گلبن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 21- 98. - بیرونی، ابوریحان محمدبن احمد (1878م)، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ویرایش ادوارد زاخائو، لایپزیگ. - ثعالبی، ابومنصور عبدالملکبن محمد (1900م)، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، مقدمه، ویرایش و ترجمۀ فرانسوی هرمان زوتنبرگ، پاریس. - حصوری، علی(1371)، آخرین شاه، [بیجا]: نشر مؤلف. - خالقی مطلق، جلال (1376)، «در پیرامون منابع فردوسی»، ایرانشناسی، سالدهم، صص512-539. - ................................... (1386)، «از شاهنامه تا خداینامه (جستاری دربارۀ مآخذ مستقیم و غیرمستقیم شاهنامه)»، نامۀ ایران باستان، سال هفتم، شمارۀ 1و2، صص3-119. - دریایی، تورج (1383)، شاهنشاهی ساسانی، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران: ققنوس. - ........................ (1391)، «سندیت تاریخی شاهنامه»، ناگفتههای امپراتوری ساسانیان، ترجمۀ آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی، تهران: کتاب پارسه، صص91-109. - دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود (1888م)، اخبار الطوال، ویرایش ولادیمیر گیرگاس، لیدن: بریل. - رجبی، پرویز (1382)، هزارههای گمشده، ج5، تهران: توس. - زرینکوب، عبدالحسین (1388)، تاریخ مردم ایران: ایران قبل از اسلام، کشمکش با قدرتها، تهران: امیرکبیر، چ11. - زند، زاگرس (بهار و تابستان 1392)، «سبک تاریخ نویسی شاهنامۀ فردوسی»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال نهم، شمارۀ 15، صص 77-99. - ......................... (اردیبهشت 1398)، « نامههای رستم در شاهنامه؛ تاریخ یا افسانه؟»، مجموعه مقالات همایش بینالمللی شاهنامه در گذر جادۀ ابریشم، مشهد. - شهبازی، علیرضا شاپور (1389)، تاریخ ساسانیان: ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - .......................................... (1390)، زندگینامۀ تحلیلی فردوسی، ترجمۀ هایده مشایخ، تهران: هرمس. - طبری، ابوجعفر محمدبن جریر (1403ق/1983م)، تاریخ الطبری (المعروف بتاریخ الامم و الملوک)،ج1،بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات (براساس چاپ لیدن: بریل، 1879-1900م)، چ4. - فردوسی، ابوالقاسم (1393)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، ج2، تهران: سخن. - ................................ (1971)، شاهنامه، ویرایش آ. برتلس و ع. نوشین، ج9، مسکو: آکادمی علوم اتحاد شوروی. - کریستینسن، آرتور امانوئل (1379)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، چ10. - کولسنیکف، ا. ای. (1389)، ایران در آستانۀ سقوط ساسانیان، ویراستۀ پیگولوسکایا، ترجمۀ محمدرفیق یحیایی، تهران: کندوکاو. - گردیزی، ضحاک (1384)، زین الاخبار، به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - ماهیار نوابی، یحیی (1357)، «روز مرگ یزدگرد شهریار و درازای پادشاهی او»، شاهنامهشناسی1، تهران: بنیاد شاهنامهشناسی، صص 38- 43. - محمدی ملایری، محمد (1379)، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، ج1، تهران: توس، چ2. - مسعودی، ابوالحسن علیبن حسین (1862م)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ویرایش و ترجمۀ فرانسوی باربیه دومینارد و پاروه دوکرتیه، ج2، پاریس. - مسکویه رازی، ابوعلی (1369)، تجارب الامم، ترجمۀ ابوالقاسم امامی، ج1، تهران: سروش. - مقدسی، مطهربن طاهر (1903م)، البدء و التاریخ، ویرایش و ترجمۀ فرانسوی کلمان هوار، ج3، پاریس. - مجهول المؤلف (1374)، نهایۀ الارب فی تاریخ الفرس و العرب، به کوشش محمدتقی دانشپژوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - نولدکه، تئودور (1388)؛ تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب خویی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم. - یعقوبی، احمدبن ابییعقوب (1883م)، تاریخ یعقوبی، ویرایش تئودور هوتسما، ج1، لیدن: بریل. - A Short Chronicle on the End of the Sasanian Empire and Early Islam(2016), Edition, Translation and Commentary by Nasir al-Kaʻbi, Piscataway, NJ: Gorgias Press. - Frye, R. N.(1983), "The political History of Iran under the Sasanians", The Cambridge History of Iran, vol III(1), ed. E. Yarshater, Cambridge: Cambridge University Press. - Howard-Johnston, James(2008), "State and Society in Late Antique Iran" in: The Sasanian Era, ed. By Vesta Sarkhosh Curtis and Sarah Stewart, London: I. B. Tauris, pp.118, 129. - Pourshariati, Parvaneh(2008), Decline and fall of the Sasanian empire: the Sasanian-Parthian confederacy and the Arab conquest of Iran, London- New York: I. B. Tauris. - Seert(1983), Histoire Nestorienne (chronique de Seert), Deuxieme Partie II, Texte Arabe Publie Par: S.G. Mgr. Addai Scher, Turnhout: Patrologia Orientalis. - Sebeos(1999),The Armenian History, tr. R.W.Thomson, Liverpool: Liverpool University press. - Theophanes(1982),The Chronicle: An English translation of anni mundi 6095- 6305(A.D. 602-813), by Harry Turtledove, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
List of sources with English handwriting - Bahār, Mohammad Taqī (1379 Š.), “Ferdowsī,” Ferdowsīnama, edited by Mohammad Golbon, Tehran: Vezārat-e Farhanf va Eršād-e Eslāmī. [In Persian] - Bal‘amī, Abu ‘Alī (1386 Š.), Tārīk-e Bal‘amī, edited by Malek al-Šo‘arā /bahār and Mohammad Parvīn Gonābādī, Tehran: Hermes. [In Persian] - Bīrūnī, Abu Reyhān Mohammad b. Ahmand (1878), Āṯār al-Bāqīa ‘an al-Qorūn al-Ḵālīa, edited by C. Eduard Sachau, London. - Daryaee, Touraj (1391), “Sanadīat-e Tārīḵi-e Šāhnāma,” Nāgofte-hā-ye Emperāturī-e Sāsānīān, translated by Āhang Haqqānī and Mahmud Fāżelī Bītjandī, Tehran: Ketāb Pārsa, pp. 91-109. [In Persian] - Dīnevarī, Abu Ḥanīfa Ahmad b. Dāvūd (1888), Kitab al-aḵbār al-ṭival, edited by Vladimir Guirgass, Leiden: Brill. - Ferdowsi, Abulqāsem (1393), Šāhnāma, edited by Jalāl Ḵāleqī Moṭlaq, Vol. 2, Tehran: Soḵan. [In Persian] - Ferdowsi, Abulqāsem (1971), Šāhnāma, edited by A Bertles, translation supervised by A Noushin, Moscow: Institute of Oriental Studies. [In Persian] - Gardīzī, Żahāk (1384 Š.), Zain al-Aḵbār, edited by Raḥīm Rezāzāda Māhyār Navābī, Yahyā (1357 Š.), “Rūz-e Marg-e Yazdgerd-e Šarīār va Derāzā-ye Pādešāhī-e Ou,” Šāhnāma Šenāsī 1, Tehran: Bonyād-e Šāhnāma Šenāsī, pp. 38-43. [In Persian] - Ḥamza Eṣfahānī, Ibn Hasan (1844), Tārīḵ Senī Molūk al-Arż va al-Anbīā, edited by M. E. Gottwaldt, Liegzig. - Ḥaṣūrī, ‘Alī (1371 Š.), Āḵarīn Šāh. [In Persian] - Ibn Beṭrīq, Sa‘īd (1909), al-Tārīḵ al-Majmo’ ‘ala al-Taḥqīq va al-Taṣdīq, Vol. 2, edited by Louis Cheikho, Beirut: al-Ābā al-Yasūīn. - Ḵāleqī Moṭlaq, Jalāl (1386 Š.), “Az Šāhnāma tā Ḵodāynāma (Jostārī darbāra-ye Maḵaḏa Mostaqīm va Ḡair-e Mostaqīm-e Šāhnāma,” Nāma Īrān-e Bāstān, 7, No. 1 & 2, pp. 3-119. [In Persian] - Ḵāleqī Moṭlaq, Jalāl (1376 Š.), “Dar Pīrāmūn-e Manāb’e Ferdowsī,” Īrānšenāsī, 10, pp. 512-539. [In Persian] - Ṯa’ālabī, Abu Mansūr ‘Abd al-Malek b. Mohammad b. Esma’īl (1900), Ḡorar Aḵbār Molūk al-Fors va Sīarehom, edited and French translation by Herman Zutenberg, Paris. - Rajabī, Parvīz (1382 Š.), Hezāra-hā-ye Gomšoda, Vol. 5, Tehran: Tūs. [In Persian] - Šahbāzī, ‘Alīrezā Šāpur (1389), Tārīḵ-e Sāsānīān: Tarjoma-ye Baḵš-e Sāsānīānaz Ketāb-e Tarīḵ-e Ṭabarī vaMoqāyesa-ye ān bā Tarīḵ-e Bal’amī, Tehran: Markaz-e Našr-e Dānešqāhī. [In Persian] - Ṭabarī, Abu Jafar Mohammad b. Jarīr (1403/1983), Tārīḵ al- Ṭabarī, Beirut Moasesa al-‘Elmī l-Maṭbu’āt. - Maqdasī, Moṭahar b. Ṭāher (1901), al-Bada va al-Tārīḵ, Vol. 3, edited and translated by Clément Huart, Paris. - Mas‘ūdī, Abulhasan ‘Alī b, Hossein (1862), Morūj al-Ḏahab va Ma‘āden al-Javāher, Vol. 2, edited and French translated by by Barbier de Meynard and Pavet de Courteille, Paris. - Meskūya Rāzī, Abu ‘Alī (1369 Š.), Tajāreb al-Umam, translated by Abulqasem Emāmī, Vol. 1, Tehran: Sorūš. [In Persian] - Mohammadī Malāyerī, Mohammad (1379), Tārīḵ va Farhang-e Īrān dar Dorān-e Enteqāl az ‘Aṣr-e Sāsānī ba Aṣr-e Eslāmī, Tehran: Tūs. [In Persian] - Nehāyat al-Erab fi Tārīḵ al-fors va al-‘Arab, edited by Mohammad Taqī Dānešpejūh, Tehran: Anjoman-e Āṯār vaMafāḵer-e Farhangī. [In Persian] - Qāsemnejād, ‘Alī (1376 Š.), Farhangnāma-e Adab-e Fārsī, Dānešnāma-e Adab-e Fārsī, Vol. 2, Edited by Hasan Anuša. [In Persian] - Spuler, Bertold (1388 Š.), “Takvīn-e Tārīḵnegārī-e Īrānī,” Tārīḵnegārī dar Īrān, translated by Ya’qūb Āžand, Teharn: Gostara, pp. 9-18. [In Persian] - Ya’qūbī, Ahmad b. Abī Ya’qūb b. Jafar b, Vahab (1883), Tārīḵ-e Yaqūbī, Vol. 1, edited by Martijn Theodoor Houtsma, Lieden: Brill. - Zand, Zagros (1392 Š.), Nāmehā-ye Rostam dar Šāhnāma; Tārīḵ yā Afsāna?’” Majmū’a Maqālāt-e Hamāyeš-e Beyn al-melalī-e Šāhnama dar Goḏar-e Jād-eAbrīšam, Mashahd, Ordībehešt. [In Persian] - Zand, Zagros (1392 Š.), “Sabk-e Tārīḵnevīsī-e Šāhnama-e Ferdowsī,” Pejuhešnama-ye Adabī Ḥamāsī, 9, No. 15, (Spring-Summer), pp. 77-99. [In Persian] - ZarrinKūb, Abdulhossien (1388 Š.), Tārīḵ-e Mardom-e Īrān, Vol. 1: Īrān Qbl az Wslām, Kešmakeš bā Qodrat-hā, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
References in English, French and German - A Short Chronicle on the End of the Sasanian Empire and Early Islam (2016), Edition, Translation and Commentary by Nasir al-Kaʻbi, Piscataway, NJ: Gorgias Press. - Christensen, Arthur (1936), L’Iran sous les Sassanides, Copenhagen. - Daryaee, Touraj (2012), The Sasanian Empire (224–651 CE), Oxford: Oxford University Press. - Frye, R. N. (1983), "The political History of Iran under the Sasanians", The Cambridge History of Iran, Vol. III (1), edited by E. Yarshater, Cambridge: Cambridge University Press. - Howard-Johnston, James (2008), "State and Society in Late Antique Iran" in: The Sasanian Era, edited by Vesta Sarkhosh Curtis and Sarah Stewart, London: I. B. Tauris, pp.118, 129. - Kolesnikov, A. I. (1970), Iran v Nachale VII Veka, Moscow: Palestinskii Sbornik. - Nöldeke, Theodor (1973), Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden. Aus der arabischen Chronik des Tabari übersetzt, Leiden: Brill. - Omīdsālār, Mahmoud (2011), “Poetics and Politics of Iran's National Epic,” the Shahnameh, USA: Palgrave Macmillan. - Pourshariati, Parvaneh(2008), Decline and fall of the Sasanian empire: the Sasanian-Parthian confederacy and the Arab conquest of Iran, London- New York: I. B. Tauris. - Sebeos(1999),The Armenian History, tr. R.W.Thomson, Liverpool: Liverpool University press. - Seert (1983), Histoire Nestorienne (chronique de Seert), Deuxieme Partie II, Texte Arabe Publie Par: S.G. Mgr. Addai Scher, Turnhout: Patrologia Orientalis. - Shapur Shahbazi, A. (1991), Ferdowsi: A Critical Biography, Mazda Publishers. - Theophanes (1982), The Chronicle: An English translation of anni mundi 6095- 6305(A.D. 602-813), by Harry Turtledove, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 628 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 453 |