تعداد نشریات | 25 |
تعداد شمارهها | 935 |
تعداد مقالات | 7,687 |
تعداد مشاهده مقاله | 12,536,535 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,909,431 |
بازخوانی ابطالپذیرانۀ دو فرضیۀ برجسته در مورد رستم التواریخ | ||
تاریخ اسلام و ایران | ||
مقاله 2، دوره 31، شماره 52 - شماره پیاپی 142، بهمن 1400، صفحه 37-55 اصل مقاله (501.69 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/hii.2021.36412.2482 | ||
نویسنده | ||
یعقوب خزائی* | ||
استادیار گروه تاریخ دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران | ||
چکیده | ||
هدف از نگارش مقالۀ حاضر آن است که دو فرضیۀ مهم دربارۀ رستم التواریخ را با روش ابطالپذیری مورد وارسی قرار دهیم. رستمالحکما از آن دست مورخانی است که تاکنون قضاوتهای متعارضی دربارۀ او، شخصیت و نوع تاریخنگاریاش شده است؛ چنانکه شماری از تاریخپژوهان نوشتههای او و بهویژه رستم التواریخ را نمونهای از «توهم» و «هذیان» دانستهاند و در مقابل، شماری از دانشپژوهان علم سیاست او را از جمله اندیشهورزانی تلقی کردهاند که برخی از اندیشههای اساسی انقلاب مشروطیت آتی همچون «عرفیسازی» و «عنایت به تودههای مردم» را در در مطاوی آثارش جای داده بود. نگارندۀ مقاله حاضر سعی کرده است با استفاده از روش ابطالپذیری، فرضیههای متناقض فوق را به بوتۀ آزمون این روش بگذارد و میزان علمی بودن آنها را از منظر این روش ارزیابی کند. نگارنده روشن ساخته است که فرضیۀ نخست با روش استقراء صورتبندی و در چارچوب این روش دارای اعتبار است، ولی از منظر یک ابطالگر تاریخی، فرضیهای «ابطالپذیر» به شمار میآید. حال آنکه فرضیه دوم به دلیل ماهیت آناکرونیستی و فقدان گزارههایی مؤید آن فرضیه، از منظر روش پوپری، ابطالناپذیر و در نتیجه غیرعلمی است. | ||
کلیدواژهها | ||
روش ابطالپذیری؛ کارل پوپر؛ روش استقرایی؛ رستم التواریخ؛ رستم الحکما | ||
عنوان مقاله [English] | ||
Rereading of falsifibility of two main hypotheses regarding Rostam al-Tawarikh | ||
نویسندگان [English] | ||
Yaghoub Khazaei | ||
Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran | ||
چکیده [English] | ||
The purpose of writing this article is to test two prominent hypotheses about Rostam al-Tawarikh by the method of falsifiability. Rustam Alhokma is one of the historians that so far, there have been Paradoxical judgments about his personality and Type of historiography; As some historians have considered his works, especially Rostam al-Tawarikh, as an example of "illusion" and "delusion", On the contrary, a number of political scientists have included him a thinker that Some of the basic ideas in the future Constitutional Revolution such as "secularization" and "care for the masses " was placed in his works. The author has tried to test the above contradictory hypotheses by using the method of falsifiability and evaluating their scientificity from the perspective of this method. The author has made it clear that the first hypothesis is formulated by the inductive method and is valid within the framework of this method, but from the point of view of a historical refutation, it is a "falsifiable" hypothesis. However, due to the anachronistic nature and lack of propositions that support that hypothesis, the second hypothesis is irrefutable from the point of view of the Popper method and therefore unscientific. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Falsifiability method, Karl Popper, Inductive method, Rostam al-Tawarikh, Rustam Alhokama | ||
مراجع | ||
منابع و مآخذ
الف. کتب و مقالات
- استنفورد، مایکل (1384)، درآمدی بر تاریخپژوهی، ترجمۀ مسعود صادقی، تهران: سمت.
- اعتضادالسلطنه، علیقلیمیرزا (1370)، اکسیر التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: انتشارات ویسمن.
- ..................................................... (1376)، تاریخ وقایع و سوانح افغانستان، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1367)، تاریخ منتظم ناصری، ج3، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
- پاکتچی، احمد (1391)، نقد متن، تنظیم و ویرایش صالح زارعی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
- پوپر، کارل (1370)، منطق اکتشاف علمی، ترجمۀ احمد آرام، تهران: سروش.
- ..................... (1369)، جستجوی ناتمام، ترجمۀ ایرج علیآبادی، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- پوپر، کارل (1375) حدس ها و ابطال ها، ترجمه احمد آرام، تهران: چاپخانه حیدری.
- پوپر، کارل (1388)، زندگی حل مسألههاست، ترجمۀ عباس باقری، تهران: علم.
- ..................... (1389)، اسطورۀ چارچوب؛ در دفاع از علم و عقلانیت، ترجمۀ علی پایا، تهران: طرح نو.
- جمالزاده، سید محمدعلی [بیتا]، «رستم التواریخ و مؤلف آن رستم الحکما»، مجلۀ وحید، دورۀ نهم، شمارۀ 3، صص360-366.
- حائری، عبدالهادی (1372)، نخستین رویاروییهای اندیشهگران ایرانی با دو رویۀ تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
- حزین، محمدعلی (1332)، تاریخ حزین، اصفهان: کتابفرشی تأیید، چاپ سوم.
- حضرتی، حسن (1390)، روش پژوهش در تاریخشناسی (با تکیه بر اصول و قواعد رسالهنویسی)، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
- خاوری شیرازی، میرزا فضلالله (1380)، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، ج1، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- دنبلی، عبدالرزاقبیگ (1383)، مآثر سلطانیه، تصحیح غلامحسین زرگرینژاد، تهران: روزنامه ایران.
- راسل، برتراند (2536)، مسائل فلسفه، ترجمۀ منوچهر بزرگمهر، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ سوم.
- رستم الحکما، محمد هاشم آصف (1382)، رستم التواریخ، تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
زرگرینژاد، غلامحسین (1386)، سیاستنامههای قاجاری (رسائل سیاسی)، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
- زرگرینژاد، غلامحسین (1379)، «رستم الحکما؛ هذیان به جای تاریخ»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 38 و 37، صص76-81.
- .............................................. (1385)، روزشمار تحولات ایران در عصر قاجاریه، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- ساروی، محمدتقی (1371)، تاریخ محمدی «احسن التواریخ»، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر.
- صفتگل، منصور (1380)، «دکتر حائری و تاریخنگاری فرهنگی: بینش و روش در تاریخنگاری پیش از قاجار»، خودآگاهی و تاریخ پژوهی، به کوشش شهرام یوسفیفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- طباطبایی، سید جواد (1381)، دیباچهای بر نظریۀ انحطاط ایران، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
- فایرابند، پاول (1375)، بر ضد روش (طرح نظریۀ آنارشیستی معرفت)، ترجمۀ مهدی قوام صفری، تهران: انتشارات فکر روز.
- فخرالکتاب، میرزا شکرالله سنندجی (1375)، تحفه ناصری، تصحیح حشمتالله طبیبی، تهران: امیرکبیر.
- قدیمی قیداری، عباس (1393)، تداوم و تحول تاریخنویسی در ایران عصر قاجار، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
- قورخانچی (صولت نظام)، محمدعلی (1360)، نخبۀ سیفیه، به کوشش منصور اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
ـ کارناپ، ردولف (1385) فلسفه و نحو منطقی، ترجمه رضا مثمر، تهران، نشر مرکز
- کروسینسکی، یوداش تادوش (1363)، سفرنامه کروسینسکی، ترجمۀ عبدالرزاق دنبلی، تصحیح مریم میراحمدی، تهران: توس.
- مرعشی صفوی، میرزا محمدخلیل (1362)، مجمع التواریخ، تصحیح عباس اقبال، تهران: کتابخانه سنائی.
- مستورۀ کردستانی، ماه شرف خانم (1332)، تاریخ اردلان، تصحیح ناصر آزاءپور، کرمانشاهان: چاپخانه بهرامی.
- مگی، برایان (1386)، سرگذشت فلسفه، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: نشر نی.
- ........................ (1374)، مردان اندیشه، ترجمۀ عزتالله فولادوند، تهران: طرح نو.
- ملکم، سرجان (1867)، تاریخ ایران، ترجمۀ میرزا اسماعیل حیرت، ج2، هندوستان: بینا.
- میرزا محمد کلانتر فارس (1362)، روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس، تصحیح عباس اقبال، تهران: کتابخانه سنایی و طهوری.
- میلانی، عباس (1385)، «رستم التواریخ و تجدد»، تجدد و تجددستیزی در ایران، تهران: نشر اختران.
- ......................... (1378)، «رستم التواریخ و تجدد»، تجدد و تجددستیزی در ایران، تهران: نشر اختران.
- نامی، میرزا محمدصادق (1363)، تاریخ گیتیگشا، تهران: اقبال.
- نوذری، جلیل (1396)، نویسندۀ رستم التواریخ کیست؟ و پژوهشی در نگاه او به ایران، تهران: میراث مکتوب.
ب. نسخه خطی
- گویا نصیر [بیتا]، تاریخ قاجار، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، به شمارۀ 3761.
- خاتونآبادی، عبدالحسین [بیتا]، وقایع السنین، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، به شماره 9524.
ج. منابع لاتین
- Ludwig, Pascal (2003), “Falsifiabilité”, Grand Dictionaire de la Philosophie, Larousse/ VUEF. - Popper, Karl (1959), The logic of scientific discovery, London and NewYork: Hutchinson & Co. - Popper, K. R. (1957), The poverty of historicism, U.S.A, Beacon Press. - Rowbottom , Darrell P. (2013), “Falsifiability”, Encyclopedia of Philosophy and the social science , vol 1, Losangeles: Sage Publication. - White, Kevin (2006), “Falsification”, The Cambridge dictionary of sociology, Edited by Bryan s. Turner, London: Cambridge University press. - Turner, Stephen p. (2006), “Methodological individualism”, Cambridge dictionary of sociology, Edited by Bryan s. Turner , London: Cambridge University press.
List of sources with English handwriting Stanford, Michael (1384 š.) A companion to the study of history, Translated by Masʿūd ṣādeqī, Tehrān, Samt. Eʿteżādo al-salṭaneh, ʿalīqolī mīrzā (1370 š.) Eksīro al-tavārīḵ Edited by ǰamšīd Kīānfar, Tehrān, Vīsman. Eʿteżādo al- salṭaneh, ʿalīqolī Mīrzā (1376 š.) Tāriḵ-e vaqāīʿ Va Savāneḥ-e Āfqānīstān, Edited by Mīr hāšem moḥadeṯ, Tehrān, Āmīr kabīr. Eʿtemādo Al-salṭana, Moḥammad Ḥasan ḵān (1367 š.) Tārīḵ-e Montaẓam- e Nāṣerī, Edited by Moḥammad Esmāʻīl-e Reżvānī, Tehrān, Donyāye Ketāb. Pākatčī, Āḥmad (1391) Naqd-e Matn, Tehrān, Enteẑārāt-e dānešgāh-e īmām ṣādeq. Popper, Karl Raimund (1370) The logic of scientific discovery, Translated by Āḥmad Ārām, Tehrān, sorūš. Popper, Karl Raimund (1369) Unended quest: an intellectual autobiography, Translated by Īraǰ ʿAlī Ābādī, Tehrān, Enqelāb -e Eslāmī. Popper, Karl Raimund (1375 š.) Conjectures and refutations : the growth of scientific knowledge, Translated by Āḥmad Ārām, Tehrān, Čāpḵāney Ḥeīdarī. Popper, Karl Raimund (1388 š.) Toute vie est résolution de problèmes : questions autour de la connaissance de la nature, Translated by ʿAbbās bāqerī, Tehrān, ʻElm. Popper, Karl Raimund (1389 š.) The myth of the framework : in defence of science and rationality, Translated by ʻAlī Pīā , Tehrān, Ṭarḥ-e nū. ǰamālzādeh, Moḥammad ʻAlī, Rostam- ol-tavārīḵ ve Moʾalef-e Ān , Rostam- ol-ḥokamā, vaḥīd, Doūrha 9, Šomāreh 3. Ḥāʾerī, ʻAbdolhādī, (1372 š.)Naḵostīn Roīāroīhāay Andīšgarān-e Īrānī Bā do royhʾ tamadon-e Būržvāzī-e ḡarb, Tehrān, Āmīr kabīr. Ḥazīn, Moḥammad ʻAlī (1332 š.) Tārīḵ-e Ḥazīn, Eṣfahān, Entešārāt–e ketāb forūšī taʼīīd. Ḥażratī, Ḥasan(1390 š.) Rave š-e Pažūhš Dar Tārīḵšenāsī, Tehrān, pažoheškadhʾ īmām ḵomaynī va enqelāb -e eslāmī. ḵāvarī šīrāzī, Mīrzā Fażlol lah, (1380 š.) Tārīḵ -e Ẕol qarneīn, Edited by Nāṣer Āfšār far, vol 1, Tehrān, Markaz-e Āsnād-e Maǰles-e Šūrāī Eslāmī. Donbūlī, ʻabd – ol razāq Bīg(1383 š.) Maāṯe – ol Solṭānīyeh, Edited by Qolām Ḥosseīn Zargarīnežād, Tehrān, Rūznāme Iran. Rostam- ol-ḥokamā, Moḥammad Hāšem–e Āṣef,(1382) Rostam- ol-tavārīḵ, Edited by Mītrā Mehrābādī, Tehrān, Donīyāye Ketāb. Zargarīnežād, Qolām Ḥoseyn, »Rostam- ol-ḥokamā, Hazīān Be ǰāī Tāri«ḵ Dar: Ketāb-e Māh-e Tāri ḵ va Ĵoqrāfīā, sāl-e 4, šomārh 1 , 2, 1379 š. Zargarīnežād, Qolām Ḥoseyn (1385 š.) Rūzšomāre taṭavolāt Iran Dar ʻAṣre qāǰārīeh, Tehrān, Moʿaseseh Moṭāleāʻt-e Tārīḵ-e moʻāṣer-e Iran. Zargarīnežād, Qolām Ḥoseyn, (1386 š.) Sīāsat Nāmeh-ey qāǰārī (Rasāʾl Sīāsī), Tehrān, Moʿ aseseh Taḥqīqāt va Tūseʻe ʻOlūm Ensānī Sāravī, Moḥammad Taqī(1371 š.) Tārīḵ -e Moḥammadī »Aḥsano-al tavārī«ḵ, Edited by Qolām Reżā Ṭabāṭabāeī Maǰd, Tehrān, Āmīr kabīr. Soheylī Ḵonsārī, Āḥmad, »Rostam- ol- tavārī «ḵ, Dar: vaḥīd, Year 1, No. 1, 1342 š. ṣefat gol, Manṣūr,(1380) Doktor Ḥāʾrī Va Tavārīḵnegārī-e Farhangī, ḵodāgāhī Va Tavārīḵpažūhī, Edited by šahrām Yūsefīfar, Tehrān, Entešārāt–e Dānešgāh Tehrān. Ṭabāṭabāī, seyyed ǰavād(1381 š.) Dībāčeh-ī Bar Neẓarīye Enḥeṭāṭ-e Iran, Tehrān, negāh moʻāṣer. Faḵr – ol kottāb, Mīrzā Šokrolāh-e Sanandaǰī(1375 š.) Toḥfey-e Nāṣerī, Edited by Ḥešmato – allāh-e Ṭabībī, Tehrān, Āmīr kabīr. Qdīmī qīdārī, Ābbās(1393š.)Tadāvom Va Taḥavol Tavārīḵnevīsī Dar Iran ʻAṣre Qāǰār, Tehrān, pažoheškadeh Tārīḵ-e Eslām. Qūrḵānčī, Moḥammad ʿAlī(1360 š.)Noḵbey Seyfīeh, Edited by Manṣūreh Eteḥādīye va Sīrūs-e Saʻdvandīān, Tehrān, Našr-e Tārīḵ -e Iran. Marʿašī Ṣafavī, Mīrzā Moḥammad ḵalīl(1362 š.) Maǰmaʻo- al-Tavārīḵ, Edited by Ābbās Eqbāl, Tehrān, Ketābḵāneh Sanāʼī. Mastūreh kordestānī, Māh Šaraf ḵānom(1332 š.) Tārīḵ-e Ārdalān, Edited by Nāṣer-e Āzāʾ pūr, Kermānšāhān,Čāpḵāne Bahrāmī. Magee, Bryan (1359 š.) Popper, Translated by Manūčehre Bozorgmehr, Tehrān, ḵārazmī. Magee, Bryan (1386 š.) The story of philosophy, Translated by Ḥassan Kāmšād, Tehrān, Našr-e Ney. Magee, Bryan, (1374 š.) Men of ideas: some creative of contemporary philosophy, Tehrān, Ṭarḥ-e no. Mīrzā Moḥammad Kalāntar-e Fārs,(1362 š.) Rūznāme Mīrzā Moḥammad Kalāntar-e Fārs, Edited by Ābbās Eqbāl, Tehrān, Ketābḵāneh Sanāī. Mīlānī, ʿAbbās, »Rostam al- Tavārīḵ va Taǰadod«, Tehrān, Entešārāt-e Aḵtarān, 1385 š. Mīlānī, ʿAbbās, »Rostam al- Tavārīḵ va Taǰadod «, Tehrān, Entešārāt-e Aḵtarān, 1378 š. Nāmī, Mīrzā Moḥammad Ṣādeq(1363 š.) Tārīḵ-e Gītīgošā, Tehrān, Eqbāl. Nūẕarī, ǰalīl(1396 š.) Nevīsandh Rostam al- Tavārīḵ Kīst? Tehran, Mīrāṯ-e Maktūb. Nosḵe ḵaṭṭī Tārīḵ-e Qāǰār,Gūyā Naṣīr, Ketābḵāneh Markazī –e Dānešgāh-e Tehrān, Nosḵe ḵaṭṭī Šomāreh 3761. Vaqāyeʻ-ol Senīn, ʻabdol Ḥosseīn-e ḵātūn Ābādī, Ketābḵāneh va Markaz –e Āsnād-e Maǰles-e Šorā-ye Eslāmī, Nosḵe ḵaṭṭī Šomāreh 9524. English Source Ludwig, Pascal (2003) "Falsifiabilité", en: Grand Dictionaire de la Philosophie, Larousse/ VUEF Popper, Karl (1959) The logic of scientific discovery, London and Newyork Popper, K. R. (1957). The poverty of historicism. U.S.A, Beacon Press. Rowbottom , Darrell P. (2013) "Falsifiability", in: Encyclopedia of Philosophy and the social science , vol 1, Los angeles: Sage Publication White, Kevin (2006) "Falsification" , The Cambridge dictionary of sociology, Edited by Bryan s. Turner , London: Cambridge University press Turner, Stephen p. (2006) Methodological individualism, in: The Cambridge dictionary of sociology, Edited by Bryan s. Turner , London, Cambridge University press
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,476 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 289 |