پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 956 |
| تعداد مقالات | 7,845 |
| تعداد مشاهده مقاله | 13,293,931 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,425,991 |
منشأ گفتمان تصوّف سیاسی در ایران و تحلیل آن براساس نظریۀ گفتمان لاکلائو و موفه | ||
| ادبیات عرفانی | ||
| مقاله 6، دوره 14، شماره 28، فروردین 1401، صفحه 153-187 اصل مقاله (1.09 M) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jml.2022.39651.2321 | ||
| نویسندگان | ||
| علیرضا حیدری1؛ مجتبی منشی زاده* 2؛ فائزه فرازنده پور3 | ||
| 1دانشجوی دکتری فرهنگ و زبان‌های باستانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران | ||
| 2استاد گروه زبانشناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران | ||
| 3استادیار گروه زبانشناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| مانویان و مزدکیان بر اندیشه‌های پس از خود تأثیر گذاشتند. یکی از ویژگی‌های برخی نحله‌های عارفانه و صوفیانه، اعتراض به ستم حکّام جبّار و وضعیت ناعادلانه در جامعه بوده است. در این پژوهش، با مطالعۀ ادبیات زرتشتی و مانوی و متون عصر اسلامی، منشأ ظلم‌ستیزیِ برخی گفتمان‌های عارفانه و صوفیانه مشخص شده و از منظر انتقادی مورد تحلیل قرار گرفته است. مبنای این تحلیل نظریۀ گفتمان لاکلائو و موفه (1985) است. تصور غالب در دورۀ اسلامی (مخصوصاً در عصر عباسی) این بود که عقاید مانویان و مزدکیان منشأ فکریِ جریان‌های مخالف دستگاه خلافت بغداد است. این نهاد قدرت، در فرایند طرد و به‌حاشیه‌رانیِ مخالفانش به اتهام «زندقه»، آنان را به دو نحله یا طریقت مغضوب در نزد زرتشتیان (مانویان و مزدکیان) منسوب می‌کرد. به‌نظر می‌رسد که احتمالاً در منابع مکتوب، شیوۀ برخورد با عرفا و صوفیانِ مخالف قدرت حاکم و مجازات آنان به‌صورت عامدانه بسیار به شیوۀ کشتار مانویان و مزدکیان در عصر ساسانی نقل و تصویرگری می‌شد. در این پژوهش روشن می‌شود که دالّ مرکزیِ جریان‌های مخالف حکومت‌های ساسانی و عباسی، در روایت‌های حکومتی، «فساد اخلاقی» و «اباحی‌گری» است، در حالی‌که این گفتمان‌های مخالف حکومت ظاهراً «عدالت» را به عنوان «دالّ تهی» در جامعه برجسته کرده بودند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تصوّف سیاسی؛ نظریۀ گفتمان؛ مانی؛ مزدک؛ عرفان اسلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Origin of Political Sufi Discourse in Iran and its Analysis based on Laclau and Mouffe's Discourse Theory | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Alireza Heydari1؛ Mojtaba Monshizadeh2؛ Faezeh Farazandehpour3 | ||
| 1PhD Candidate in Ancient Culture and Languages, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran. Iran | ||
| 2Professor of Linguistics Department, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran | ||
| 3Assistant Professor of Linguistics Department , Science and Research Branch, Islamic Azad University,Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The Manichaean and Mazdakites influenced the ideas succeeding them. Expressing objection to the cruel kings’ oppression and injustice in society was one of the prominent features of some Mystic and Sufi sects. In this research, by studying the Zoroastrian and Manichaean literature and Islamic era texts, the origin of oppression-resistance of some Sufi discourses was detected and analyzed critically. This study is based on Laclau and Mouffe’s (1985) discourse theory. The common supposition in Islamic era (especially in Abbasid Caliphate) was that the movements against Baghdad Caliphate had roots in the ideologies of the Manichaean and Mazdakites. This institution of power, in its process of suppressing opponents and accusing them of “heresy”, often ascribed them to two sects loathed by the Zoroastrians (i.e., the Manichaean and Mazdakites). It seems that in the written documents, the depiction and narration of the methods of suppressing and punishing mystic rioters bore a striking resemblance to those deployed for murdering the followers of Mazdak and Mani in the Sassanid era. It is clarified in this research that the nodal point of the movements against Sassanid Empire and Abbasid Caliphate was “moral corruption” and “non-adherence” to religious beliefs; however, these anti-government discourses apparently highlighted “justice” as the “empty signifier” in the society. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Political Sufism, Discourse theory, Mani, Mazdak, Islamic mysticism | ||
| مراجع | ||
|
آموزگار، ژاله (1396). «گزارشی ساده از سنگ‌نوشته‌های کردیر» از گذشته‌های دور ایران، تهران، معین، صص 80-96.
ابن ندیم، محمد بن اسحق (1346). الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: بانک بازرگانی ایران.
اکبرزاده، داریوش (1385). سنگ‌نبشته‌های کرتیر موبدان موبد، تهران، پازینه.
بختیاری، رحمان (1389). «متن‌های ضد مانوی (فارسی میانۀ زردشتی)»، جستارهای نوین ادبی، دورۀ 43، شمارۀ 4 ، پیاپی 171، صص 42-27.
بهار، مهرداد؛ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
پرنیانی، میلاد؛ نجف زاده، بتول (1394). «بررسی قتل شهاب الدین یحیی سهروردی از زاویه جامعه شناسی نخبه‌کشی»، تاریخ نو، شمارۀ 12، صص 86-107.
پورجوادی، نصرالله (1382). «فارسی گویی عارفان نخستین، فصلی از تاریخ زبان فارسی»، نشر دانش، سال20، شمارۀ 1، صص 16-8.
تابان، تورج (1366). «زنادقه در سده‌های نخست اسلامی»، ایران‌نامه، دورۀ 5 ، شمارۀ 3، صص 455- 478.
تفضلی، احمد (1384). کرتیر و سیاست اتحاد دین و دولت در دورۀ ساسانی، بدعت‌گرایی و زندقه در ایران عهد ساسانی، به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل، تهران، اختران، صص 46-31.
تفضلی، احمد (1397). تصحیح و ترحمۀ سوتکر نسک و ورشت مانسرنسک از دینکرد 9، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
جکسن، آبراهام ویلیامز (1384). «پیرامون اشارۀ تلویحی به مانی در دینکرد 9 بند 39، سطرهای 16-13». ترجمۀ ملیحۀ کرباسیان، کشاکش‌های مانوی و مزدکی در ایران عهد ساسانی. به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل، تهران: اختران، صص 74-71.
جهانی ساربان، مجتبی (1373). «تصوّف سیاسی در ایران«، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
حیدری، علیرضا؛ منشی‌زاده، مجتبی؛ فرازنده‌پور، فائزه (1399). «کارکرد گفتمانی واژۀ زندیق: ادبیات پهلوی و نوشته‌های عربی و فارسی»، زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 56، صص 77-45.
خالقداد هاشمی، مصطفی (1358). توضیح الملل (ترجمۀ ملل و نحل شهرستانی)، مقدمه و حواشـی محمدرضا جلالـی نـائینی، تهـران: شـرکت اُفست.
ذکاوتی قراگوزلو، علیرضا (1399). «عین القضات همدانی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، نسخۀ چاپ نشده و موجود در تارنمای مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی. https://www.cgie.org.ir/fa/article/26318 (30 دی 1399).
رودگر، محمدجواد (1387). «عرفان و سیاست». فصلنامه تخصصی عرفان، سال چهارم، شمارۀ 15، صص 56-35.
رهبر عباسعلی، زارع؛ احمد، سلگی محسن (1391). «تحلیل گفتمانی نامه تنسر: درآمدی بر اندیشه سیاسی عصر ساسانی»، دانش سیاسی، سال 8، شمارۀ 2، صص 62-43.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1363). تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین؛ زرین‌کوب، روزبه (1387). تاریخ ایران باستان (4) تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: سمت.
ژینیو، فیلیپ، ترجمۀ شهناز شاهنده (1375). «پیوند جان و تن از مانویّت تا اسماعیلیه»، فصلنامه فرهنگ، شمارۀ 17، صص 334-337.
سلطانی، سیدعلی‌اصغر ( 1392 ). قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
سلگی، محسن؛ احمدوند، شجاع (1397). «نسبت آرمان و واقعیت در اندیشۀ سیاسی زرتشت، مانی و مزدک در دورۀ ساسانی»، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، سال 13، شمارۀ 2، صص 23-7.
شاکد، شائول (1393). از ایران زردشتی تا اسلام مطالعاتی درباره تاریخ دین و تماس‌های میان‌فرهنگی، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386). قلندریه در تاریخ دگردیسیهای یک ایدئولوژی، تهران: سخن.
شکی، منصور (1384). «درست‌دینان». کشاکش‌های مانوی-مزدکی در ایران عهد ساسانی، به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل، تهران، اختران، صص 185-153.
شوان، فردریک (1388). کاست‌ها و نژادها، ترجمۀ بابک عالیخانی و کامران ساسانی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
ضیائی، حسین (1370). «سهروردی و سیاست (بحثی پیرامون آیین سیاسی در فلسفۀ اشراق)»، ایران‌نامه، سال 9، شمارۀ 3، صص 410-396.
طاهری عراقی، احمد (1384). ردّیه‌نویسی بر مانویّت در عصر اسلامی، کشاکش‌های مانوی-مزدکی در ایران عهد ساسانی، به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد زنجانی اصل، تهران: اختران، صص 113-99.
طاهری، محمد، مومنی ثانی، محمد (1389). «بررسی تفاوت ساختاری داستان مزدک در شاهنامه فردوسی با دیگر منابع تاریخی»، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، دورۀ 4، شمارۀ ۲، پیاپی ۱۴، صص 76-59.
غفاریفرد، عباسقلی (1392). تاریخ سخت‌کشی. تهران: نگاه.
فردوسی (1389). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق در 8 دفتر، دفتر 6 به کوشش محمود امیدسالار و دفتر 7 به کوشش ابوالفضل خطیبی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
فضیلت، فریدون (1381). کتاب سوم دینکرد، دفتر نخست، تهران: دهخدا.
فضیلت، فریدون(1384). کتاب سوم دینکرد، دفتر دوم، تهران: مهرآیین.
قمی، حسن بن محمد بن حسن (1361). تاریخ قم. ترجمه تاج الدین حسن خطیب، ابن بهاء الدین قمی، تصحیح جلال الدین طهرانی، تهران: توس.
لاکلائو، ارنستو و شانتال موفه (1393 ). هژمـونی و اسـتراژی سوسیالیسـتی، ترجمـة محمـد رضـایی، تهران: ثالث.
لینکلن، بروس (1396). مذهب امپراتوری و شکنجه (نیمۀ تاریک بهشت)، ترجمۀ آروین مقصودلو، تهران: حکمت کلمه.
مشایخ‌فریدنی، محمّد حسین (1368). ترجمۀ الأغانی نوشتۀ ابوالفرج اصفهانی، جلد اول، تهران: علمی و فرهنگی.
معین، محمد (1388). مزدیسنا و ادب پارسی، جلد دوم، تهران: دانشگاه تهران.
منتظری، سید سعیدرضا؛ زاهدی، فرح (1389). «وجه اشتقاق و کاربرد معنای واژۀ زندیق در متون گوناگون»، فصلنامه تاریخ ایران و اسلام، سال 20، شمارۀ 8، پیاپی 89، صص 194-170.
منزوی، علینقی (1376). «زمانه و احوال عین القضات همدانی (نگاهی به کتاب خاصیت آینگی)»، چیستا، شمارۀ 139-138، صص 630-614.
مهاجری زاده، غزال ( 1388) «تاریخ الصوفیه، از ابوعبدالرحمن سلمی»، معـارف، شمارۀ 68، صص 86-69.
نفیسی، سعید (1377). سرچشمۀ تصوّف در ایران، تهران: فروغی.
ویدن گرن، گئو (1395). مانی و تعلیمات او، ترجمۀ نزهت صفای اصفهانی، تهران: مرکز.
همدانی، عین القضات (1362). نامه‌ها، جلد دوم، به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: منوچهری و زوار.
یارشاطر، احسان (1380). تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، جلد سوم- قسمت دوم، گردآورنده: احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1394). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.
Laclau. E & Mouffe. C (1985) Hegemony and Socialist Strategy, Towards a Radical Democratic Politics. London, Verso. Sundermann, Werner (2009). MANI, Encyclopædia Iranica.
Akbarzadeh, D. (2007). The Inscriptions of Kartir the Priest of Priests, Tehran: Pazineh. Amouzgar, Zh. (2016). “A simple report of Kartir inscriptions”, From Distant Past of Iran, Tehran: Moin. Bahar, M. Esmailpoor, A. (2015). Manichean literature, Tehran: Karnameh Bakhtiary, R. (2010). “Anti-Manichean texts (Zoroastrian middle Persian)”, Journal of Literary Studies, 43 (4), 27-42. Fazilat. F. (2005). Dēnkard 3, Vol. 1, Tehran: Dehkhoda. Fazilat. F.(2005). Dēnkard 3. Vol. 2, Tehran: Mehrayin. Ferdowsi. A. Q. (2010). The Shahnameh, Edited by DJ. Khaleghi Motlagh. & M. Omidsalar, Tehran: The Centre for the Great Islamic Encyclopedia. Gignoux, P (1996). “The unity of the spirit and body from the Manichean to Ismailia”, Farhang, 17, 334-337. Hamedani. Ein-al-Qadat (1982). Nameha, Vol 2, Edited by Monzavi. A & Asiran. A., Tehran: Manouchehri & Zavvar. Heidari, A., Monshizadeh, M. and Farazandehpour, F. (2020) “Discursive function of "Zandiq": Pahlavi literature and Arabic and Persian texts”, Research in Persian Language & Literature, 58, 45-77. Ibn al-Nadim, M. I. (1968) Al-Fihrist, Translated by M. Tajaddod, Tehran: Bank e Bazargani ye Iran. Jackson, A.V.w (2005). “On an allusion to Mānī in Dēnkard 9. 9.39. 13-16”, Translated by M. Karbassian. The Manichaean and Mazdakism Conflicts in Iran in Sassanid Period. Edited by M. Karbassian. & M. Karimi Zanjani Asl, Tehran: Akhtaran: 71-74. Jahani Sareban, M. (1994). “Political sufism in Iran”, The Thesis for the MA in Persian language and literature. Chamran martyr of Ahwaz University. Jorgensen, M & Philips, L (2015). Discourse analysis as theory and method, Translated by H. Jalili, Tehran: Ney. Khaleghdad Hashemi, M. (1358). Tawzih al- Milal (The translate of Kitāb al–Milal wa al-Nihal of Shahristani), Edited by M. R. Jalali naini. Tehran: offset. Laclau. E & Mouffe. C (2014). Hegemony and Socialist Strategy, Towards a Radical Democratic Politics, Translated by Rezayi. M. Tehran: sales. Lincoln, B (2007). Religion, Empire, and Torture: The Case of Achaemenian Persia, with an appendix on Abu Ghraib, Translated by A. Maghsoudlou, Tehran: Hekmat E kalameh. Mashayekh Farideni, M. H (1989). Translated Al-Aghani of Ab-al-Faraj Esfahani, Vol 1, Tehran: Elmi va Farhangi. Mohajeri Zadwh, Q. (2009). “Tarikh Al-ssufia of Abu Abd Al-Rrahman Solami” Maaref, 68, 69-86. Moin. M (2009). Mazdayasna & Persian literature, Vol 2, Tehran: University of Tehran. Montazeri. S.S.r & Zahedi. F (2010). “The etymology and function of Zandigh in the various texts”, The History of Iran and Islam (Tarikh E Iran Va Islam), 20 (8), 170-194. Monzavi. A (1997). “The period and condition of Ein-al-Qadat Hamedani (a study of the book Khassiat E Ayenegi)”, chista, 139-138, 614-630. Nafisi. S (1998). The Origin of Sufism in Iran, Tehran: Forouqi. Parniyani, M. Najafzadeh, B. (2015). “The investigation of killing Shihab Al-Din Yahya Suhrawardi (Shaykh Al-Ishraq) from the angle of sociology kill-elite theory”, New History, 5 (12), 86-107. Pourjavady, N. (2003). “Persian Speak of primitive mystic, a section of Persian language history”, Nashr e Danesh, 20 (1), 8-16. Qaffari Fard, A. (2013). The Hardly Killing history, Tehran: Negah. Qomi, H. (1982). History of Qom, Translated by Taj al-Din, H. KH, Edited by J. Tehrani. Tehran: Tous. Rahbar, A. Zareea, A. Solgi, M. (2012). “Discourse analysis of Tensar’s letter”, Political knowledge, 8 (2), 43-62. Roudgar, M.J (2008). “Mysticism & politics”, Islamic mysticism, 4 (15), 35-56. Schuon, F (2009). Castes and Races, Translated bay B. Alikhani. & K. Sasani, Tehran: Iranian Institute of philosophy. Shafiei Kadkani, Mohammadreza (2007). Qalandariyya in History, The change of an Ideology, Tehran: Sokhan. Shaked, Shaul (2014). From Zoroastrian Iran to Islam: studies in religious history and intercultural contacts, Translated by M. Saghebfar, Tehran: Qoqnoos. Shakki. M. (2005). “Dorost dinan”, The Manichaean and Mazdakism Conflicts in Iran in Sassanid Period, Edited by M. Karbassian. & M. Karimi Zanjani Asl, Tehran: Akhtaran: 153-185. Solgi, M. and Ahmadvand, Sh (2018). “The correlation between utopia and reality in Zorastrianism, Manichaeism and Mazdakism at the Sassanian age”, Political Science, 13 (2), 7-23. Soltani, S. A. (2013). The Power, Discourse and Language, Tehran: Ney. Taban, T. (1987). “The Zindiq heresy in early Islam” Iran Nameh. 5 (3), 455-478. Tafazzoli, A (2018). Translation of Sūtkar-nask and Varštrmānsar-nask from Dēnkard 9. Tehran: The Centre for the Great Islamic Encyclopedia. Tafazzoli, A. (2005). kartir and the union policy of the religion and government, The Heresy and Zandaqeh in Iran in Sassanid Period, Edited by M. Karbassian. and M. Karimi Zanjani Asl, Tehran: Akhtaran, 31-46. Taheri Eraghi, A. (2005). Denial write against to Manichean in Islamic age, The Manichaean and Mazdakism Conflicts in Iran in Sassanid Period, Edited by M. Karbassian. and M. Karimi Zanjani Asl. Tehran: Akhtaran: 99-113. Taheri, M. Momeni Sani, M (2010). “Comparative study of Mazdak story in Shahnameh and other historical sources”, The bulletin of Persian Language an Litarature (Gowhar E Gouya), 4 (2), 59-76. Toosi. Khaje Nizam al-Mulk (1955). Siyar al-Muluk, Edited by M. Ghazvini. Widengren. G. (2016). Mani and Manichaeism, Translated by N. Safa Esfahani. N. Tehran: Markaz. Yarshater, E. (2001). The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, Vol 3, Part 2. Translated by H. Anoushe, Thehran: Amirkabir. Zarrinkoob, A. (1984). The History of Iran after Islam, Tehran: Amirkabir. Zarrinkoob, A. Zarrinkoob, R. (2008). The History of Iran (4) Sassanid Political History, Tehran: Samt. Zekavati Gharagozlou. A. (2020) “ Ayn al-Quzat Hamadani’, the Great Islamic Encyclopedia, Unpublished and online version in the website of the centre for the great Islamic encyclopedia, In this linke: https://www.cgie.org.ir/fa/article/263182 (2021 19 January). Ziai, H. (1991). “On the political doctrine of the illuminationist philosophy”, Iran Nameh, 9 (3), 396-410. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 419 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 355 |
||