فرایند شکل‌گیری معنای ازدواج و زندگی خانوادگی از منظر نسل میانه؛ پژوهشی داده‌بنیاد

تحولات چند دهه اخیر در زندگی اجتماعی سبب تغییراتی در سطوح مختلف خرد، میانه و کلان شده است. صادقی­فسایی و عرفان­منش (1392) در بررسی تأثیر مدرنیته بر زندگی خانوادگی معتقدند تغییرات در این سه سطح به ‌تناسب یکدیگر رخ نداده و سبب ایجاد عدم توازن در رخدادهای وابسته به آن شده­است. تغییرات در عرصه فردی و میانه سریع‌تر رخ می­دهند درحالی‌که ساختارهای کلان به‌سختی و آهستگی می­توانند با این سرعت تغییرات هماهنگ شوند.

بروز این تغییرات و تأثیر آن بر زندگی افراد سبب می­شود نسبت به ابژه­های عینی موضع­گیری ذهنی خود را تغییر دهند (عرب­خراسانی، قاسمی و ربانی،1399). مسائلی که امروزه افراد در ازدواج با آن مواجه هستند اگرچه همان مسائل قبلی است اما معانی متفاوتی به آن‌ها تعلق‌گرفته است (رزنفیلد[1]،2017). افراد همچنان ازدواج می­کنند، می شوند، اما نه بامعنایی شبیه آنچه نسل پیش از آن‌ها این کار را انجام می­دادند. به­نظرمی­آید آنچه حدفاصل میان این تغییرات معنایی باشد حوادث مدرنیته و از دست رفتن عرصه بی­رقیب سنت و اشتراک آن با دیگر صورت­های زندگی است. این اشتراک معنای یکدست از ازدواج و خانواده را ازمیان­برده و آن را به تعداد افرادی که داوطلب متنوع، متکثر و مختلف کرده است (فاتحی و اخلاصی، 1391).

یافته­های پژوهش حاضر بیانگر آن است که زندگی در عصری که نسل میانه در آن زیست می­کرد، در امن سنت اتفاق می­افتاد: در امنیت امری مقدس و رویه‌ای روشن. در این شیوه زیست ازدواج امری طبیعی و شدنی است (اعزازی، 1380: 145) و نیازی به تصمیم­گیری ندارد. فرد به جهت نمایش بزرگ‌سالی لازم است وارد خانواده شود و با پرداخت سهم خود در برابر نهاد دین و جامعه در جرگه افراد بالغ درآید.

لذت­های زندگی در زمان گذشته محدود و اوقات فراغت نیز به معنای امروز وجود نداشت. فرد در مسیر زندگی ازدواج را یکی از لذت­های زندگی و والدین نیز یکی از لذت­های خود را ازدواج فرزندان خود می­یافتند. فرزندان ادامه­دهنده مسیر زندگی پیشین بودند و جامعه­پذیر کردن آن‌ها مسئولیت والدین محسوب می­شد. به نظر می‌آید آنچه حفاظت از تصویر روشن زندگی سنتی را فراهم می­آورد فرزندآوری است؛ به‌نحوی‌که زن و مرد واسطه‌­ای برای به وجود آوردن فرزندان جهت انتقال آموزه­های سنت در نظر گرفته می‌شدند.

تصویر کلی سنت به‌عنوان آورده نسل­های گذشته، نقشه راهی است که دوره آزمون‌وخطا را طی کرده و بدرستی قادر به تامین اهداف و نیازهای جامعه است. این نقشه راهبر که پرسشی را بی‌پاسخ نگذاشته و فضای ذهنی افراد را تا حد ممکن اشغال کرده است(گیدنز و پیرسون،1998)، به آن اندازه مهم است که هرگونه تخطی یا ایجاد خطر برای مخدوش­کردن آن با عکس­العمل وجدان جمعی مواجه­می­شد. زیستن در فضای سنت هر آنچه را خواهان برهم زدن تعادل بود محکوم و آن را با بی­اعتنایی یا مجازات از میان می­برد (سگالن، 1380: 235). فردی که تن به ازدواج ندهد یا نتواند از عهده تکالیف خانوادگی برآید (مسائل زناشویی یا فرزند آوری) از این نهاد بیرون رانده­شده و شخص دیگری جایگزین آن‌ها خواهد شد (روشنی، غروی نایینی، باستانی، 1399: 65). به‌این‌ترتیب، فضای زیست و تنفس ذهنی انسان‌ها کم تغییر باقی‌مانده و افراد در تاریخچه­ای از پیش موجود زندگی را ادامه وتا حد امکان بی­تغییر به نسل بعد منتقل­می­کردند.

تصویر مذکور از زندگی در سنت، از بااهمیت بودن ساختار و امر کلی در برابر کنشگر ناشی می­شود( فاتحی و اخلاصی، 1391: 118؛ عبدی، 1393: 33). افراد در متن سنت خود را تنها کارگزار این وضعیت می­دانستند. در این وضعیت کم­پرسش، افراد بیش از آن‌که فکر کنند، در اندیشه انجام صحیح وظایف بودند. آنان همچنین در دایره وابستگی خانوادگی "خود" را به نفع حفظ تشخص خانواده حذف می­کردند (عبدی، 1393: 124). ازآن جمله، می­توان به حذف خواست­ها و تمنیات درونی، باقی ماندن در شرایط ناخوشایند و صرفنظر کردن ازجدایی اشاره­داشت. تکرار آنچه پیش از فرد تکرار شده سبب می­شود افراد در مقابل حوادث زندگی کمتر غافلگیرشده (همان: 123) و آن را بخشی از سرنوشت و خود را متعلق به کلان یا گروه بزرگتر بدانند (همان:34). ازآنجاکه سنت برای هر بخش و گروه برنامه خاص خود را ارائه کرده است آنچه فرد انجام می­د