2دانشیار و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
چکیده
«اجمال»، مسئله‌ای پرسش‌برانگیز در فهم و تفسیر قرآن کریم است و عدم شناخت صحیح آن موجب ورود ایرادهایی، مانند: ابهام ذاتی یا وقوع نقص در کلام خدا می‌شود؛ از این‌رو، مطالعه و کاربست ابزارهای علمی مناسب به‌منظور بررسی این مسئله از اهمیتی ویژه برخوردار است. در مقاله‌ی حاضر با بهره‌گیری از «دلالت زبانی»، به‌مثابه‌ی رویکردی معناشناختی در فهم و تفسیر قرآن، به‌معرفی و تحلیل مسئله‌ی اجمال قرآن و نحوه‌ی تبیین آیات پرداخته شده و یافته‌های تحقیق، با مباحث متداول در علوم قرآن مقایسه شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که: اجمال در قرآن مجید صرفاً به‌معنای موجز و فشرده‌بودن کلام‌الله موردقبول است؛ نه غیرواضح یا ناقص‌بودن آن در دلالت؛ چنان‌که مخاطبان خاص هر دسته از آیات توانسته‌اند معنای موجز آن را در «کاربرد» یا فضای خطاب آیات کشف کنند؛ گرچه معنای چنین کلام فشرده‌ای ممکن است برای مستمعان پسین یا غیرمخاطبان، مبهم، تردیدآمیز یا مشتبه جلوه نماید. شایسته‌ی تأکید است که اجمال و فشردگی کلام در ساختار زبان، بیشتر به‌سبب اتکاء آن بر بافت غیرزبانی (یعنی: موقعیت کلام و دانش زمینه‌ای مخاطبان) ایجاد می‌شود و در مورد کلام خدا، تنها «عالمان قرآن» (ع) هستند که با دانش الهی خود می‌توانند تمام آیات موجز و فشرده‌ی قرآن را برای مستمعان و متعلمان، تفسیر و تبیین نمایند.
Applying "Linguistic Signification" in Understanding and Interpreting Holy Qur'an: Case Study: The Issue of Brevity of Qur'an
نویسندگان [English]
Mohammad Taghi Kebritchi1؛ MohammadReza Shahroodi2
1PhD in Qur'an and Hadith Sciences, Tehran University, Tehran, Iran.
2Associate Professor, Department of Qur'an and Hadith Sciences, Tehran University, Tehran, Iran
چکیده [English]
"'Ijmᾱl" (brevity/unclear) is a questionable issue in understanding and interpreting the Holy Qur'an, that its incorrect description may lead to problems, such as inherent ambiguity or defects in the Qur'an. Therefore, the study of this issue specifically is of importance. Using the "Linguistic Signification" approach to understanding and interpreting the Qur'an, this research introduces and analyzes the issue of "brevity & explanation" of the Qur'an. Findings have then been compared with the popular topics of Qur'anic sciences. This research shows that 'Ijmᾱl in the Holy Qur'an is accepted only in the sense of being concise and compact, not ambiguity or defects in meaning; Although the specific audiences of each group of verses have been able to interpret and discover its brief meaning in the "application" or the "address space" of the Qur'anic verses. Therefore, the "meaning" of such a compact word may appear unclear and doubtful for the late listeners or non-addressees. The article shows that the brevity of the speech is more related to its context (the speech situation and the background knowledge of the audience). Finally, only the "real scholars of the Qur'an" (the Infallibles) (AS) are those who can explain and describe all the brief verses of the Qur'an based on their divine knowledge to the listeners.
کلیدواژه‌ها [English]
Unclear and Clear, Brevity and Clarifying, Occasion of Revelation, Cause of Revelation, Non-Language Context, Applied Semantics
مراجع
کلام‌اللّه مجید، ترجمه‌های فولادوند و انصاریان
آخوند خراسانى، محمدکاظم‌بن‌حسین(بی‌تا). کفایة الأصول، چاپ اول، قم: مؤسسة آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث.
ابن‌بابویه، محمدبن‌على(1378 ق). عیون اخبار الرضا(ع)، چاپ اول، تهران: نشر جهان.
الجصاص الحنفی، احمدبن‌علی(1414 ق).الفصول فی الأصول، چاپ دوم، کویت: وزارة الأوقاف.
ازهری، محمدبن‌احمد(1421 ق).تهذیب اللغة، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بابایی، علی‌اکبر(1400 ش). «بررسی و نقد آرای سیوطی در آیات مجمل و مبیّن قرآن کریم»،تفسیر و علوم قرآنی حکمت بالغه، دوره اول، شماره 1، صص 7- 22.
بحرانى، هاشم‌بن‌سلیمان(1415 ق). البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: مؤسسة البعثة.
تمیمى آمدى، عبدالواحد‌بن‌محمد(1410 ق). غرر الحکم و درر الکلم، چاپ دوم، قم: دار الکتاب الإسلامی.
حبیبی، فاطمه؛ فتاحی‌زاده، فتحیه(1395 ش). «بررسی آراء جلال‌الدین سیوطی در اجمال و تبیین آیات قرآن کریم با محوریت اندیشه‌های علامه طباطبایی ره»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 13(1)، صص 31- 62. DOI:10.22.51/TQH.2016.2248
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد(1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت- دمشق: دار القلم- الدار الشامیة.
زبیدی، محمدبن‌محمد(1205 ق). تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
زمخشرى، محمودبن‌عمر(1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌‌بکر(1421 ق).الإتقان فی علوم القرآن، محقق: فؤاز احمد زمرلی، بیروت: دار الکتاب العربی .
شاهرودی، محمدرضا؛ کبریت‌چی، محمدتقی(1401 ش). «گونه‌شناسی مخاطبان قرآن و نقش آنان در فهم معنای آیات»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، 6(4)، صص 103- 128 DOI:22034/isqs.2023.42568.2026
شریف الرضی، محمدبن‌حسین(1414 ق). نهج البلاغة، چاپ اول، قم: هجرت.
صفوی، کورش(1394 ش). معنی‌شناسی کاربردی، چاپ سوم، تهران: انتشارات همشهری.
صفی‌پوری شیرازی، عبدالرحیم(1393 ش). منتهی الأرب فی لغة العرب، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمدبن‌الحسن(بی‌تا).التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
طوسی، محمدبن‌الحسن(1414ق)،الأمالی، چاپ اول، قم: دار الثقافة
غفاری، علی‌اکبر(1369 ش). تلخیص مقباس الهدایة، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
فیومی، احمدبن‌محمد(1414ق).المصباح المنیر، چاپ دوم، قم: موسسه دار الهجرة.
القرطبی، محمدبن‌احمد الانصاری(1384 ق). الجامع لأحکام القرآن، چاپ دوم، قاهره: دار الکتب المصریة.
قمى، على‌بن‌ابراهیم(1404ق). تفسیر القمی، مصحح: طیب موسوی، چاپ سوم، قم: دار الکتاب.
کبریت‌چی، محمدتقی؛ شاهرودی، محمدرضا(1400ـ الف). «بازخوانی دلالت زبانی در فهم و تفسیر کتاب و سنت»، فلسفه و کلام اسلامی، 54(1) ، صص 121- 145.DOI:10.22059/jitp.2021.311520.523231
کبریت‌چی، محمدتقی؛ شاهرودی، محمدرضا(1400ـ ب)، «کاربست «دلالت زبانی» در فهم و تفسیر قرآن کریم؛ مطالعه‌ی موردی: «مسئلۀ محکم و متشابه»، پژوهشهای قرآن و حدیث، دوره 54، شماره 1، صص 171- 196.
کبریت‌چی، محمدتقی؛ شاهرودی، محمدرضا(1401ش). «مطالعه‌ی معناشناختی ایجازِ «حذف» و «تخفیف» در زبان و بررسی جایگاه آن‌دو در فهم و ترجمه‌ی آیات موجز قرآن»، مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 9(18)، صص 310- 342.
کلینی، محمدبن‌یعقوب(1407 ق).الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسى، محمدباقر(1403 ق). بِحارُ الاَنوار الجامِعَةُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مظفر، محمدرضا(1430 ق).أصول الفقه، چاپ پنجم، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
موسوی، فاطمه(1391 ش). «کاوشی نو درباره مجمل در قرآن»، مشکوة، شماره 117، صص 62- 84.
نکونام، جعفر(1390 ش). درآمدی بر معناشناسی قرآن، چاپ اول، قم: دانشکده اصول دین.
