تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تمایزیافتگی خود و باورهای غیرمنطقی زنان دارای تعارضات زناشویی

اساس و شالوده زندگی فردی و اجتماعی است و هسته اصلی خانواده زن و شوهر هستند. هر گونه تلاش برای استحکام بخشی روابط زوجین و صیانت آن­ها از آسیب­های احتمالی و به­ویژه تعارضات زناشویی، ارزشمند و قابل تقدیر است، درحال­حاضر که کمک به ازدواج و خانواده به­عنوان یکی از نیازهای ضروری قرارگرفته­است، کمک به مشاوران در انتخاب بهترین روش های کاربردی و تدوین، آزمایش و انتخاب روش­های مشاوره و روان درمانی منطبق با نیازها و فرهنگ جامعه، مهم و ضروری است. براین­اساس انجام پژوهش­هایی در تداوم این این زمینه که بتواند روش های مداخله ای را عملیاتی سازد و میزان اثربخشی آن­ها را مطابق آمار و به دنبال اعمال مداخله و ضمن مقایسه نشان دهد توصیه می شود؛ بنابراین، هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر پذیرش و تعهد بر تمایزیافتگی و باورهای غیرمنطقی زنان با تعارضات زناشویی بود که به­همین­منظور 2 فرضیه 1-درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تمایزیافتگی خود در زنان دارای تعارضات زناشویی مؤثر است و 2- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افکار غیرمنطقی در زنان دارای تعارضات زناشویی مؤثر است تدوین شد. پس از تحلیل داده‌ها نتایج نشان داد همبستگی کافی بین متغیرهای وابسته برای ادامه تحلیل وجود دارد و بین دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد. نتایج مربوط به تحلیل واریانس چندمتغیری نشان­داد که بین مؤلفه‌های واکنش‌پذیری عاطفی؛ جایگاه من؛ و هم آمیختگی با دیگران پس از تعدیل اثرات پیش‌آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل از نظر آماری تفاوت معناداری وجود دارد به این معنا که پس از تعدیل اثرات پیش‌آزمون، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تمایزیافتگی خود در زنان دارای تعارضات زناشویی مؤثر بوده است. این نتیجه با یافته‌های پژوهش بنی طرفی و همایی (1399)، صادقی معین (1396) و پیترسون[1] و همکاران (2009) همسو بود.

در   این جلسات درمانی، شرکت کنندگان از طریق شش فرایند اساسی (پذیرش، همجوشی زدایی شناختی، آگاهی از لحظه حال، خود به­عنوان زمینه، ارزش ها و اقدام متعهدانه) هدایت می‌شوند تا به گشودگی برسند و تمام تجربیات، یعنی انواع گوناگون افکار و احساسات، همان­گونه که هستند، تجربه کنند و سمت وسوی مثال­ها و آموزش­ها به سمتی بود تا مراجعان بتوانند بر متغیرهای مورد ظر پژوهشگر سو ق داده شوند تا بتوانند با این موارد به شکل صحیحی برخوردکنند. باتوجه به این مطالب می­توان علت اثربخشی درمان ACT ایجاد توافق و آموزش شیوه‌های سازگار شدن با جنبه‌های غیرقابل‌تحمل زندگی زناشویی به‌جای تلاش برای مدیریت آن‌ها و عوامل تعارض برانگیز دانست از طرف دیگر، این رویکرد بر کشف ارزش‌ها و چگونگی ایجاد یک زندگی پرمعنا برای خود و همسر از طریق ایجاد ارزش‌های شخصی تأکید می‌کند و این­گونه زوجین تمام تجربه‌های زندگی خود را مورد توجه قرار می‌دهند تا روش‌هایی را برای زندگی کردن به­شیوه کارآمدتر بیابند. تمایزیافتگی خود، یکی از سازه‌های مرتبط به خانواده است که قادر است فرد را مستعد مسائل و معضلات روان‌شناختی و بروز نشانه‌های بیماری سازد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد افراد را ترغیب می‌کند که فرایندهای فکری را به‌عنوان یک عملکرد لازم و واقعی برای سازگاری روان‌شناختی، بپذیرند و در نتیجه تمایزیافتگی فرد بهبود می‌یابد.

پژوهش­ها (بوند و بونسه[2]، 2003 و هیز[3] و همکاران،2006) نشان دادند که اجتناب از تجارب با حیطه وسیعی از مشکلات رفتاری و روانشناختی ارتباط دارد. درواقع اجتناب از تجارب انسان­ها را در مقابل عوامل تنیدگی زا آسیب پذیرتر می نماید. افرادی که تمایل و آمادگی بیشتری برای محبوس­کردن و سرکوب کردن چنین تجاربی را دارند، هنگامی که استرس و نگرانی و تعارض­ها برای آن­ها پیش می آید تلاش برای کنترل، آشفتگی های آن­ها را تشدید می­کند. استفاده از رویکرد پذیرش و تعهد درمانی می تواند از این نظر مناسب باشد که آن­ها اختصاصاً بر تغییرات بافتاری و محیطی تأکید می­کنند، همچنین بر راه­هایی که تجربیات روان­شناختی بر رفتار اثر می گذارد و تغییر ایجاد می­کند تا اینکه تمرکزشان بر تغییر محتوای این تجربیات باشد.

در مورد فرضیه دوم نیز نتایج نشان­داد بین مؤلفه‌های توقع تأیید از دیگران با؛ انتظار بیش‌ازحد از خود؛ سرزنش خود؛ واکنش همراه با ناکامی؛ بی‌مسئولیتی هیجانی؛ بیش دلواپسی اضطرابی؛ اجتناب از مشکل؛ وابستگی؛ درماندگی برای تغییر؛ و کمال‌گرایی پس از تعدیل اثرات پیش‌آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت وجود دارد که این مقدار تفاوت ازنظر آماری معنادار است به این معنا که پس از تعدیل اثرات پیش‌آزمون، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افکار غیرمنطقی در زنان دارای تعارضات زناشویی مؤثر بوده­است. این نتیجه با نتایج یافته‌های نیکوکار و همکاران (1399)، فصیحی و همکاران (1397)، گلستانی و همکاران (1396)، ظفری و کردستانی (1395)، نامدار (1395)، دولت‌آبادی و سرابیان (1395)، خبازی (1394)، سین و لیبومرسکی[4] (2016) همسو بود. در تبیین این یافته می­توان گفت باتوجه به تکنیک­هایی که در رویکرد پذیرش و تعهد مورد استفاده قرارمی­گیرد مانند تمرینات مراقبه­ای، تمرینات تجربه­ای، استعاره­ها و قراردادهای زبانی (هیز و استروساه[5]،2011) اغلب باعث افزایش توانمندی افراد برای سازگاری خواهدشد. این رویکرد، باعث افزایش توانایی زندگی در زمان حال و بهزیستی ذهنی می­شود و افراد در موقعیت­های شدیداً عاطفی و آشفته، از طریق افزایش تمرکز بر زمان حال و بالابردن سطح درگیری منطقی و مثبت با مسائل زندگی، کنترل خود را ازدست­نداده و با درنظرگرفتن عقل و منطق تصمیم­گیری می­کنند، قادر به کنترل روابط هستند و به­جای تأکید بر رفتارهای آشفته هیجانی، بیشتر بر تجارب و پیدا کردن راه حل متمرکز هستند و به­تدریج افکار شکل منطقی­تری به خود می­گیرد (آزادی، خسروی و آزادی،1397).

باورهای غیرمنطقی شامل توقعات خشک و تعصب‌آمیزی هستند که معمولاً با کلمات باید و حتماً بیان می‌شوند و فلسفه‌های خود آشفته ساز که معمولاً حاصل این توقعات هستند و انتساب‌های بسیار نامعقول و بیش‌ازحد تعمیم‌یافته ایجاد می‌کنند، آن‌ها نیاز به حمایت و تأیید افرادی دارند که آن‌ها را می‌شناسند و یا به آن‌ها علاقه دارند. این باور می‌تواند به­دلایل متعدد مشکلاتی برای انسان ایجاد کند. برای مثال تقاضای مورد تأیید دیگران بودن سبب می‌شود که انسان خودش را به­خاطر این‌که آیا می‌تواند این تأیید را به دست آورد یا نه ناراحت و نگران کند. اگر این تأیید را قطعاً به­دست­آورند آنگاه نگران خواهد بود که مبادا دوباره آن را از دست بدهد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد سعی می‏کند تا پذیرش روانی فرد در مورد تجارب ذهنی (افکار و احساسات) را افزایش دهد و متقابل آن اعمال کنترلی نامؤثر کاهش یابد. به مراجع آموخته می‏شود که هر‏گونه عملی جهت اجتناب یا کنترل این تجارب ذهنی ناخواسته بی‏اثر است یا اثر معکوس دارد و موجب تشدید آن‌ها می‏شود و باید این تجارب را بدون هیچ‏‏گونه واکنشی درونی یا بیرونی جهت حذف آن‌ها، به‌طور کامل پذیرفت. اقدام بعدی در این رویکرد افزایش آگاهی روانی فرد در لحظه است، یعنی فرد از تمام حالات روانی، افکار و رفتار خود در لحظۀ حال آگاهی می‏یابد. در گام سوم، به فرد آموخته می‏شود که خود را از این تجارب ذهنی جدا سازد (جداسازی شناخت)، به‏نحوی که بتواند مستقل از این تجارب عمل کند. در قدم چهارم، برای کاهش تمرکز مفرط بر خود، در تجسم داستان شخصی (مانند قربانی بودن) که فرد برای خودش در ذهنش ساخته است تلاش می‏کند. پنجم، در جهت شناخت ارزش‏های اصلی خود کمک کند و به‌طور واضح آن‌ها را مشخص سازد و به اهداف رفتاری خاص تبدیل­کند (روشن‌سازی ارزش‏ها). درنهایت، ایجاد انگیزه جهت عمل متعهدانه یعنی فعالیت معطوف به اهداف و ارزش‏های مشخص­شده به­همراه پذیرش تجارب ذهنی هدف قرار می‏گیرد، بنابراین، همان‌طور که پیشتر بیان شد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با تأثیرات خود بر افکار غیرمنطقی زنان دارای تعارضات زناشویی باعث بهبود کیفیت زندگی آن‌ها می‌شوند.

درنهایت می­توان به این نتیجه رسید که گرچه انتخاب روش مداخله ای برای کمک به زوجین دچار تعارضات زناشویی مهم است، اما شاید بتوان گفت که هیچ روشی که بر تمامی ابعاد تعارضات زناشویی مؤثر باشد وجود ندارد، بنابراین، انتخاب مناسبترین روش مداخله­ای مبتنی بر نوع تعارض موجود مهم است. برمبنای نتایج پژوهش حاضر توصیه می شود باتوجه به نوع تأثیری که این روش درمانی دارد با مراجع رفتار شود و این روش درمانی را به همه انواع تعارضات تعمیم­دهی نکنند.

 پژوهش حاضر همانند پژوهش‌های دیگر با محدودیت‌هایی روبه‌رو بود ازجمله اینکه متغیرهای بسیاری در این اثربخشی دخیل بوده­است که خارج از کنترل پژوهش است، با توجه به محدودیت­های پژوهشگر متغیر اثر طول مدت ازدواج بررسی نشده­است که پیشنهاد می­شود در پژوهش­های آینده این متغیر تأثیرگذار کنترل شود. مشاوران و روان­شناسان خانواده بااستفاده از نتایج این پژوهش و پژوهش‌های مشابه می‌توانند در جهت آموزش‌های لازم به خانواده‌ها و زنان متأهل درراستای افزایش تمایزیافتگی و کاهش باورهای غیرمنطقی اقدام کنند.

[1]. Peterson

[2]. Bond & Bunce

[3]. Hayes

[4]. Sin & Lyubomirsky

[5]. Hayes & Strosah