تعداد نشریات | 25 |
تعداد شمارهها | 938 |
تعداد مقالات | 7,724 |
تعداد مشاهده مقاله | 12,661,594 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,016,658 |
کهن الگوی عروج و نسبتِ ساختاری معراج نامه و منطق الطیر در ادبیات پیشامدرن و عرفان اسلامی | ||
ادبیات عرفانی | ||
مقاله 6، دوره 15، شماره 34، آبان 1402، صفحه 169-197 اصل مقاله (479.03 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jml.2023.43585.2461 | ||
نویسندگان | ||
فاطمه نیک نفس ملکشاه1؛ رضا فرصتی جویباری* 2؛ حسین پارسایی2 | ||
1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائم شهر، مازندران، ایران | ||
2استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر، مازندران، ایران | ||
چکیده | ||
سفرِ نَفس که در اساطیر ملل و ادیان توحیدی از آن به عروج، تشرّف و معراج یاد میشود، یک کهنالگویِ معطوف به رستگاری است که اسطورۀ هبوط را تبدیل به اسطورۀ بازگشت جاودان میکند. ادبیات کلاسیک ایران و عرفان اسلامی، برخلاف ادبیات مدرن، بسیار تحت تأثیر این فراروایت است. از قرن چهارم تا قرن ششم؛ یعنی از تأویل معراج پیامبر اسلام با رویکرد فلسفی سفر نفسِ ناطقه و شکلگیری رسالهالطیرهای ابنسینا، غزالی و سهروردی تا پیدایش منطقالطیر عطار، نشان میدهد که ساختار منطقالطیر در عرفان اسلامی و ادبیات کلاسیک همان ساختاری است که از کهنالگوی معراج انتزاع شده است. این پژوهش با رویکرد نقد اسطورهای در جستوجوی راهی است تا نسبتِ ساختاری کهنالگوی عروج را با رسالهالطیرها و منطقالطیر نشان دهد. در کهنالگوی عروج و به تَبَع آن در رسالهالطیرها وجود هادی آسمانی یا پیر دانای راه، بیانگر کنش قهرمانی است که میخواهد جستوجوگران حقیقت را راهنما باشد. این الگو براساس نقد اسطورهای، همان محاکات برتر است که در ادبیات پیشامدرن تأکید بسیار بر مفاهیمی چون محاکات قهرمان، راهنما و پیر دانای راه شده است؛ بنابراین نسبت ساختاری وثیقی بین ژانر مقامات و احوال، تذکرهها، منطقالطیر و معراجنامهها برقرار است. | ||
کلیدواژهها | ||
سفر نفس؛ معراج نامه؛ منطقالطیر؛ کهنالگو؛ نقد اسطورهای | ||
عنوان مقاله [English] | ||
The Archetype of Ascent and the Structural Relationship between Miraj Nameh and Conference of the Birds in Early Modern Literature and Islamic Mysticism | ||
نویسندگان [English] | ||
Fatemeh Niknafs Malekshah1؛ Reza Forsati Joibari2؛ Hossein Parsaei2 | ||
1Ph.D. Student of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Qaemshahr Branch, Mazandaran, Iran | ||
2Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Qaemshahr Branch, Mazandaran, Iran | ||
چکیده [English] | ||
The journey of souls, which is referred to as the ascent, initiation, and ascension within the mythology of nations and monotheistic religions, represents an archetype aimed at salvation transforming the myth of descent into the myth of eternal return. Contrary to modern literature, the classical literature of Iran and Islamic mysticism are highly influenced by this metanarrative. The time period between the fourth to the sixth century, that is, from the interpretation of the Ascension of the Prophet of Islam adopting a philosophical approach to the journey of the speaking soul and the formation of the treatise of the birds by Ibn Sina, Al-Ghazali, and Suhrawardy until the formation of the Conference of the Birds by Attar, demonstrates that the structure of the Conference of the Birds in the Islamic mysticism and classical literature has been derived from the archetype of ascension. This article – through adopting a mythological criticism approach – seeks to explore a path to demonstrate the structural relationship of the archetype of ascent with the treatise of the birds and the Conference of the Birds. In the archetype of ascent and consequently in the treatise of the birds, the existence of a heavenly guide or a wise spiritual elder represents the action of a hero who intends to guide those who are seeking the truth. According to mythological criticism, this type is the same supreme mimesis in early modern literature putting an indisputable emphasis on concepts such as the hero’s journey, the guide, and the wise spiritual elder. Hence, there is a firm structural relationship between the genre of Maqamat (stations) and Ahwal (states), biographies, the Conference of the Birds, and the stories of ascension. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Journey of souls, Miraj Nameh (the Story of Ascension), the Conference of the Birds, Archetype, Mythological criticism | ||
مراجع | ||
قرآن مجید با ترجمۀ محمد مهدی فولادوند.
ابن سینا (1366)، معراجنامۀ ابوعلی سینا، تصحیح و تعلیق نجیب مایل هروی، مشهد: آستان قدس رضوی.
اخوان الصفا (1957)، رسائل، بیروت.
اسماعیل پور، ابوالقاسم (1383)، اسطورۀ آفرینش در آیین مانی، چ دوم، تهران: کاروان.
افلاطون (1380) دورۀ آثار ج 3، ترجمۀ محمد حسن لطفی، چ 3، تهران: خوارزمی.
بلیسکر، ریچارد (1384)، اندیشۀ یونگ، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: طرح نو.
پورنامداریان، تقی (1375)، رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، چ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جونز، ارنست و دیگران (1366)، رمز و مثل در روانکاوی، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.
حاقظ، خواجه شمس الدین محمد (1359)، دیوان، ج اول، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، چ 2، تهران: خوارزمی.
داوری اردکانی، رضا (۱۳۹۰). ما و تاریخ اندیشه اسلامی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
دولتشاه سمرقندی (1338)، تذکره الشعرا، به همت محمد رمضانی، تهران: خاور.
دوفوشه کور، شال هانری(1370) روایات معراج در آثار نظامی، ترجمۀ احمد سمیعی(گیلانی)، نشر دانش، ش 63: صص11ـ 5).
ذبیحی، محمد (1392)، داوری ها، شناختشناسی و نظام نوری در فلسفۀ اشراق. تهران: سمت.
رضایی، احترام (۱۳۹۷)، تحلیل اسفاری مثنوی منطقالطیر عطار و پاسخ به دو سؤال در مورد سرنوشت هدهد در این داستان، بهار ادب، س یازدهم، ش اول: صص ۱۵۰ - ۱۳۳.
زارع، زهرا. (1398)، تبارنامۀ اشراق، تهران: هرمس.
زرین کوب، عبدالحسین، (1392)، تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
سجادی، سید جعفر (1338). فرهنگ و اصطلاحات فلسفی، به اهتمام حسامالدین قهّاری، بیجا.
سهروردی (1356). مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج 2، تصحیح هانری کربن، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
شایگان، داریوش.(1373)، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: فرزان روز.
طالقانی، شهاب (1400) میمِسیس، بنیانی برای تملم کنش های انسانی، در کتاب میمِسیس، اریش آورباخ، ترجمۀ مسعود شیربچه، تهران: نقشجهان.
طاهری، محمد (1390). نظریۀ میل محاکاتی رنه ژرار و تبیین آن در چند داستان شاهنامه، ادبپژوهی، ش 17: صص 31 ـ 9.
عبدالله، زهرا (۱۳۹۸). تا خداوند معراجها: واکاوی ماهوی معراج در نگاشتهها و نگارهها، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
عطار، فریدالدین (۱۳۸۶)، اسرارنامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار، فریدالدین (1374). تذکره الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوّار.
عطار، فریدالدین (۱۳۸۷)، منطقالطیر، مقدمه و تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
غزالی، امام محمد (1361). کیمیای سعادت، به اهتمام حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
فان بلادل، کوین (1393)، هرمس عربی از حکیم کافرکیش تا پیامبر دانش، ترجمۀ محمد میرزایی، تهران: نگاه معاصر.
فرای، نورتروپ (1378)، ادبیات و اسطوره، در کتاب اسطوره و رمز، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.
فرای، نورتروپ (1377)، تحلیل نقد، ترجمۀ صالح حسینی، تهران: نیلوفر.
فرای، نورتروپ (1379)، رمز کل، ترجمۀ صالح حسینی، تهران: نیلوفر.
فروزانفر، بدیعالزمان (1373)، احادیث مثنوی، چ 3، تهران: امیرکبیر.
کوپر، جی. سی (1379)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
کربن، هانری (1387)، ابنسینا و تمثیل عرفانی، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: جامی.
کربن، هانری (1395) ارض ملکوت، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.
کیسپل، گیلز (1373). آیین گنوسی از آغاز تا سدههای میانه، در کتاب آیین گنوسی و مانوی، ویراستۀ میرچا الیاده، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: فکر روز.
گرین، ویلفرد. مورگان، لی (1376)، مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر.
نامور مطلق، بهمن (1393)، اسطوره و اسطوره شناسی نزد نورتروپ فرای: از کالبدشناسی نقد تا رمز کل، تهران: موغام.
نصر، سید حسین (1341)، هرمس و نوشته های هرمسی در جهان اسلام، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س دهم، ش 2: صص 173 ـ 140.
مولوی، جلال الدین (1397)، مثنوی معنوی، به تصحیح محمدعلی موحد، تهران: هرمس.
هارلند، ریچارد (1388)، درآمدی تاریخی بر نظریۀ ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمۀ علی معصومی و دیگران، تهران: چشمه.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1378)، کشفالمحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، چ ۲، تهران: طهوری.
تیموتی فرک و پیتر گندی (1384) هرمتیکا: گزیده هایی از متون هرمسی، ترجمۀ فریدالدین رادمهر، تهران: مرکز.
یوناس، هانس (1398)، کیش گنوسی، ترجمۀ ماشاالله کوچکی میبدی و حمید هاشمی کهندانی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
Holy Qur'an translated by Mohammad Mahdi Fooladvand. Abdullah, Zahra, (2019), To the Lord of Ascensions: Exploring the Essence of Ascension in Writings and Images, Tehran: Research Center for Culture, Art and Communications. [In Persian] Attar, Farid al-Din, (1975), Tazkirat al-Awliya, corrected by Mohammad Est'almi, Tehran: Zovar. [In Persian] Attar, Farid al-Din, (2007), Asrarnameh, introduction, corrections and annotations by Mohammad-Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan. [In Persian] Attar, Farid al-Din, (2008), Mantiq al-tair, Introduction, Correction, and annotations by Mohammad-Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan. [In Persian] Blisker, Richard, (2005), Jung's Thought, translated by Hossein Payandeh, Tehran: Tarh-e-no. [In Persian] Cooper, J. C. (2000), An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols, translated by Maliheh Karbasian, Tehran: Farshad. [In Persian] Corbin, Henry, (2008), Ibn Sina and the Symbolism of Mysticism, translated by Enshaallah Rahmati, Tehran: Jami. [In Persian] Corbin, Henry, (2016), Corps spirituel et Terre celeste, translated by Enshaallah Rahmati, Tehran: Sofia. [In Persian] Davari Ardakani, Reza, (2011). Us and the History of Islamic Thought, Qom: Research Institute for Islamic Culture and Thought. [In Persian] Dawlatshah Samarqandi, (1959), Tazkira Al-Shaara, edited by Mohammad Ramazani, Tehran: Khawar. [In Persian] de Fouchécour, Charles-Henri, (1991), Narratives of the Ascension in the Works of Nizami, translated by Ahmad Samii (Gilani), Danesh Publication, No. 63: pp. 5-11. [In Persian] Foruzanfar, Badi' al-Zaman, (1994). Ahadith-e Mathnawi, Vol. 3, Tehran: Amir Kabir. [In Persian] Freke, Timothy, and Gandy, Peter (1999). Hermetica: Selections from Hermetic Texts, translated by Fariduddin Radmehr, Tehran: Markaz. [In Persian] Frye, Northrop, (1998), Criticism Analysis, translated by Saleh Hosseini, Tehran: Niloufar. [In Persian] Frye, Northrop, (1999), Literature and Myth, in the Myth and Mystery book, translated by Jalal Sattari, Tehran: Soroush. [In Persian] Frye, Northrop, (2000), The great code, translated by Saleh Hosseini, Tehran: Niloufar. [In Persian] Ghazali, Imam Mohammad, (1982), Kimiyaye Sa'adat, edited by Hossein Khadiv Jam, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Green, Wilfred, and Morgan, Lee, (1997), Foundations of Literary Criticism, translated by Farzaneh Taheri, Tehran: Niloufar. [In Persian] Hafez, Khajeh Shams al-Din Mohammad, (1980), Divan, Vol. 1, edited and explanation by Parviz Natel-Khanlari, 2nd edition, Tehran: Khwarazmi. [In Persian] Harland, Richard, (2009), A Historical Introduction to Literary Theory from Plato to Barthes, translated by Ali Masoumi and et. al, Tehran: Cheshmeh." [In Persian] Hujwiri, Abu al-Hasan Ali ibn Uthman, (1378), Kashf al-Mahjub, edited by Zhukovsky, Vol. 2, Tehran: Tahoori. [In Persian] Ibn Sina, (1987), Miraj Nameh by Abu Ali Sina, edited and annotated by Najib Mayel Heravi, Mashhad: Astan Quds Razavi. [In Persian] Ikhwan al-Safa, (1957), Rasa'il, Beirut. Ismailpour, Abolqasem, (2004), The Myth of Creation in Manichaeism, 2nd edition, Tehran: Karvan. [In Persian] Jonas, Hans, (2019), The Gnostic Religion, translated by Mashallah Kuchaki Mibodi and Hamid Hashemi Kahandani, Qom: University of Religions and Denominations. [In Persian] Jones, Ernest, et al. (1987), "Symbol and Metaphor in Psychoanalysis", translated by Jalal Sattari, Tehran: Toos. [In Persian] Keepsel Gills, (1994), Gnostic Tradition from the Beginning to the Middle Ages, in the Book of Gnostic and Manichaeism Tradition, edited by Mircha Eliade, translated by Abolqasem Esmaeelpour, Tehran: Fekr-e-Rooz." [In Persian] Moulavi, Jalal al-Din, (2018), Mathnawi-e Ma'navi, edited by Mohammad Ali Mohebbi, Tehran: Hermes. [In Persian] Namvar Motlaq, Bahman, (2014), Myth and Mythology according to Northrop Frye: From the Anatomy of Criticism to the Great Code, Tehran: Mugham. [In Persian] Nasr, Sayed Hossein, (1962), Hermes and Hermetic Writings in the Islamic World, Journal of Literature and Humanities Faculty of Tehran University, Vol. 10, No. 2, pp. 140-173. [In Persian] Plato, (2001), Complete Works, Vol. 3, translated by Mohammad Hassan Lotfi, 3rd edition, Tehran: Khwarazmi. [In Persian] Pournamdarian, Taghi, (1996). "Code and secret stories in Persian literature", 4th edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian] Rezaei, Ehteram, (2018), Journeys analysis of Attar’s Mantiq-ul-Tair: Response to Two Questions About Hoopoe’s Fate, Bahar-e Adab, Vol. 11, No. 1, pp. 133-150. [In Persian] Sajjadi, Seyyed Jafar, (1959), Dictionary and Terms of Philosophy, edited by Hesam al-Din Ghahhari, Bijah Publications. [In Persian] Shayegan, Dariush, (1974), The Horizons of Spiritual Thought in Iranian Islam, translated by Bagher Parham, Tehran: Farzan-e Rooz publication. [In Persian] Suhrawardi, (1356), Collection of the works of Sheikh Ishragh, Vol. 2, edited by Henry Corbin, Tehran: Society of Wisdom and Philosophy. [In Persian] Taheri, Mohammad, (2011), "The Theory of Mimetic Desire by René Girard and Its Explanation in Several Stories of Shahnameh", Adab-Pajouhi, No. 17, pp. 9-31. [In Persian] Talaghani, Shahab, (2021), Mimesis: A Foundation for Understanding Human Actions, in the Mimesis book by Erich Auerbach, translated by Masoud Shirbacheh, Tehran: Naghsh-e Jahan Publication. [In Persian] Van Bladel, Kevin, (2014), The Arabic Hermes: From Pagan Sage to Prophet of Science, translated by Mohammad Mirzaei, Tehran: Contemporary View. [In Persian] Zabihi, Mohammad, (2013), Judgments, Epistemology, and the System of Light in the Philosophy of Ishragh, Tehran: Samt. Zare, Zahra, (2019), Ishragh's Tabarnama, Tehran: Hermes. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein, (2013), History in the Balance, Tehran: Amirkabir. [In Persian] | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 237 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 233 |