پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 931 |
| تعداد مقالات | 7,652 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,491,713 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,884,254 |
تحول موضوع و خاستگاه ترجمه‌‌های عربی به فارسی متون شیعی دورۀ صفوی در گذار از قرن 10 به 11 | ||
| تاریخ نگری و تاریخ نگاری | ||
| مقاله 3، دوره 33، شماره 31، تیر 1402 | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/hph.2024.46274.1708 | ||
| نویسندگان | ||
| مهدی بذرگرخضر بیگی1؛ سید جلال رجایی* 2 | ||
| 1دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران | ||
| 2استادیار گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد، ایران. | ||
| چکیده | ||
| فارسی‌نویسی پس از تهاجم مغول در پیوند با هویت ایرانی و در پی بالیدن تشیع امامی به‌صورت نسبی رشد یافت. در جریان فارسی‌نویسی، ترجمه در دورۀ صفویه، با تأکید بیشتر بر زبان و هویت ملی رشد یافت. در این دوران آثار متعددی از عربی به فارسی برگردانده شد. «ترجمه»های این دوران سهم ممتازی در معرفی ابعاد مختلف اندیشه و آیین دارند. همچنین بررسی دلایل انتخاب متون ترجمه ازسوی مترجمان اطلاعاتی سودمند دربارۀ تحول در فکر و فرهنگ به دست می‌‌دهد. بررسی آماری ترجمه‌‌های این قرون تحول در موضوعات ترجمه را در گذار از دوران استقرار حکومت صفویه (قرن 10) به دورۀ تثبیت این سلسله (قرن11) نمایان می‌‌کند و نشان می‌‌دهد که موضوعات مورد توجه برای ترجمه همواره یکسان نبوده است. تغییر گفتمان غالب در این دوران با تغییر محتوای متون انتخابی برای ترجمه ازسوی مترجمان رابطۀ مستقیم دارد. این تغییر در محتوای متون انتخابی ناشی از چه عواملی بوده است، انگیزۀ آمران ترجمه و مقاصد مترجمان از انتخاب آن متون چه بوده است؟ ترجمه‌‌ها حاوی داده‌های تاریخی ویژه‌ای هستند که در کنار عوامل و شاخص‌های دیگر، روند و ماهیت تغییرات سیاسی و ایدئولوژیک را در این دوران بازتاب می‌‌دهند. در این مقاله به روش توصیفی‌تحلیلی تلاش شده است تا به‌ضرورت تغییر در انتخاب متن و محتوای متون ترجمه بپردازیم و نشان دهیم که ترجمه در این دوران باتکیه‌بر اخباری‌‌گری، روش‌های کلامی را برای ساخت و گسترش تشیع به‌مثابۀ یک ایدئولوژی سازنده در حیات صفویان به کار گرفته‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ترجمه؛ صفویه؛ متون شیعی؛ تحول موضوع | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Evolution of the Subject and Origin of Arabic to Persian Translations Shiite Texts of the Safavid Period in the Transition from the 10th to the 11th Century | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mehdi Bazrgar Khazarbegi1؛ Seyyed Jalal Rajai2 | ||
| 1Ph.D. Student, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran: | ||
| 2Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad. Mashhad, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The growth of translation in the Safavid period can be seen alongside the growth of Persian writing. During this period, many Shi'ite texts were translated from Arabic to Persian. Persian writing grew relatively after the Mongol invasion along with Iranian identity and following the spread of Imami Shiism. During the Safavid era, Persian writing in "translation" also took its path towards expansion. In addition, Persian writing shows an emphasis on language and national identity. Examining the selection of "translation" texts by translators is a significant point and it provides useful information in the field of thought and culture. The evolution in translation themes can be understood by the statistical analysis of the translations of these centuries. These subjects are different in the 10th century, the period of the establishment of the Safavids, and the 11th century, the period of their consolidation. The dominant discourse in this era can be seen in the change in the choice of texts by the translators. What factors caused this change? What was the motivation of translation supervisors and translators for choosing texts? The translations have enlightening historical data that show us the political and ideological changes during this era. In this thesis, in a descriptive-analytical method, we have tried to address the demand of changing the choice of text and content of translation texts and to indicate that in this period based on news, verbal methods have been used to construct and spread Shiism as a constructive ideology in the life of the Safavids. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Translation, Safavid, Shiite texts, Thematic evolution | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌ابی‌الخیر، شهمردان (1362) نزهت‌نامۀ علایی، تصحیح فرهنگ جهان‌‌پور، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
اربلی، علی‌بن‌عیسی (1381ق) کشف الغمه فی معرفه الائمه، تبریز: بنی‌هاشم.
استرآبادی، ابراهیم‌بن‌ولی‌الله (1097ق) رسالۀ حسنیه، مشهد: کتابخانۀ آستان قدس رضوی، نسخۀ خطی به‌شمارۀ مسلسل9987.
استرآبادی، محمدامین‌بن‌محمد شریف (1031ق) دانشنامۀ شاهی، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، نسخۀ خطی به‌شمارۀ مسلسل1/2793.
استرآبادی، محمدامین‌بن‌محمد شریف (1031ق) دانشنامۀ شاهی، تاریخ کتابت 1091ق، مشهد: کتابخانۀ آستان قدس رضوی، نسخۀ خطی به‌شمارۀ مسلسل517.
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله (1366) ریاض العلماء و حیاض الفضلا، ترجمۀ محمدباقر ساعدی، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
آذرنوش، آذرتاش (1385) چالش میان فارسی و عربی سدههای نخستین، تهران: نشر نی.
آژند، یعقوب و دیگران (1380) تاریخ‌نگاری در ایران، تهران : انتشارات گسترده.
بحرانی، یوسف‌بن‌احمد (بی‌تا) لوءلوء البحرین فی الاجازات و تراجم رجال الحدیث، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.
تهرانی، شیخ آقا بزرگ (1403ق) الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالاضواء.
جعفریان، رسول (1386) تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران: نشر علم.
جنیدی، فریدون (1386) فرهنگ هزوارش‌های دبیره پهلوی،تهران: انتشارات بلخ.
جوینی، علاءالدین عطاملک محمد (1389) تاریخ جهان‌گشای جوینی، تصحیح علامه محمد قزوینی، تهران: اساطیر.
حرعاملی، محمدبن‌حسن (1385ق) امل الامل فی علماء جبل عامل، بغداد: مکتبه الاندلس.
درایتی، مصطفی (1393) فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
رضایی، محمد (1395) «بازشناسی تشیع و هویت ایرانی در اندیشۀ فرهیختگان ایرانی پیش از سقوط خلافت عباسی»، شیعه‌پژوهی، (8)، صص.
روملو، حسن‌بیک (1389) احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
زواره‌ای، ابوالحسن علی‌بن‌حسن (935ق) طراوة الطائف در ترجمه اَلطَّرائف فی مَعْرِفه مَذاهِب، تهران: کتابخانۀ ملک، به‌شمارۀ مسلسل1264.
زواره‌ای، ابوالحسن علی‌بن‌حسن بی‌تا، ترجمه الخواص، مشهد: کتابخانۀ آستان قدس رضوی، نسخۀ خطی به‌شمارۀ مسلسل1219.
سماهیجی، عبدالله‌بن‌صالح (1126) تالیفق، منیه الممارسین فی اجوبه مسائل الشیخ یاسین، تاریخ کتابت اواخر قرن12ق، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، نسخۀ خطی به‌شمارۀ مسلسل1916.
الشیبی، کامل مصطفی (1396) تشیع و تصوف تا آغاز سدۀ دوازدهم هجری، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: امیرکبیر.
صدر، محمدباقر (1382) درآمدی بر تاریخ و تحول علم اصول، ترجمه و نگارش عباس اسداللهی سهی، تهران: انتشارات مکتب الزهرا.
صفت‌گل، منصور (1389) ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی: تاریخ تحولات دینی ایران در سدههای دهم تا دوازدهم هجری قمری، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
طبری، محمدبن‌جریر (1399) ترجمۀ تفسیر طبری، تصحیح و اهتمام حبیب یغمایی،تهران،انتشارات دانشگاه تهران.
طغائی کمره‌ای، علی‌نقی‌بن‌محمد هاشم (1052ق) همم الثواقب، تهران: کتابخانۀ سپهسالار، نسخۀ خطی به‌شمارۀ مسلسل1845.
عابدین‌پور، وحید؛ کجباف، علی‌اکبر؛ سمایی دستجردی، معصومه (1399) «اهمیت «انجامه‌ها» در شناخت ارزش‌های تاریخی نسخۀ خطی جنگ احمد غلام (1142-1135ق)، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، دانشگاه الزهرا،30(25)، صص179-147.
فرهانی منفرد، مهدی (1377) مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
فیض کاشانی، ملامحسن (1379) راه روشن: محجه البیضاء فی تهذیب الاحیا، جلد1، ترجمۀ محمدصادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس.
فیض کاشانی، ملامحسن (1387) الحقایق فی محاسن الاخلاق، ترجمۀ نورالدین محمدبن‌شاه مرتضی، تصحیح عبدالله غفرانی، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری.
قفطی، جمال‌الدین ابوالحسن علی‌بن‌یوسف (1347) تاریخ الحکما، تصحیح بهین دارایی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاشانی، ملافتح‌الله، ترجمۀ کشف الاحتجاج، تألیف نیمۀ اول قرن6ق، ترجمۀ نیمۀ دوم قرن10ق، مشهد: کتابخانۀ آستان قدس، نسخۀ خطی به‌شمارۀ مسلسل177.
مایل هروی، نجیب (1369) نقد و تصحیح متون، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
مدنی شیرازی، سیدعلی‌خان (1430ق) سلافه العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، تهران: مرتضوی.
هالم، هاینس (1385) تشیع، ترجمۀ محمدتقی اکبری، قم: نشر ادیان.
سامانۀ حافظۀ ملی ایرانیان، تارنمای تخصصی (آخرین بازنگری 18 خرداد1403)https://hmni.nlai.ir
Effendi, ‘Abdullāh ‘Īsā beyk. (1987). Rīyāḍ ul-‘Olamā’ wa Ḥīyāḍ ul-Foḍalā’. Translated by Mohammad Baghar Saedi،. Mashhad: Islamic Research Foundation. [In Persian]
Azarnoosh, Azartash. (2006). The challenge between Persian and Arabic the first centuries. Tehran: Našr-e Ney. [In Persian] Azhand, Yaqoub and others. (2001). Historiography in Iran.Tehran: Gostardeh Publications. [In Persian] Bahrānī, Yūsuf b. Aḥmad. (n.d.). Lū’lu’at ul-Baḥrayn fi al-Īǰāzat wa Trāǰīm Rīǰāl al-Ḥadīṯ, Qom: Mū’asīssah Āl al-Bayt. [In Persian] Drayati, Mostafa. (2013). catalogers of Iranian manuscripts (Fankha). Tehran: Organization of Documents and National Library of the Islamic Republic of Iran. [In Persian] Ībn Abī al-ḵaīr, Šahmardān. (1984). Nozhat Nāme-ye ‘Alā’ī. Edited by Farhang Jahanpoor. Tehran: Institute for Cultural Studies and Research. [In Persian] Erbelī, ‘Alī b. ‘Īsā. (1961). Kašf ul-Ḡomma fī Ma‘rīfat al-A’īmma.Tabriz: Publishing Banū Hāšīm. [In Persian] Estarābādī, Ebrāhīm b. Valīollāh. (1686). Ḥosnīyeh.Mashhad: Library of Āstān-e Qods-e Rażavi. Manuscripts9987. [In Persian] Estarābādī, Moḥammad Amīn b. Moḥammad Šarīf. (1624). Dāneš-nāme-ye Šāhī. Tehran: Library of the Islamic parliament. Manuscripts. 2793/1 [In Persian] Estarābādī, Moḥammad Amīn b. Moḥammad Šarīf. (1624). Dāneš-nāme-ye Šāhī. Mashhad: Library of Āstān-e Qods-e Rażavi.Manuscripts517. [In Persian] Farhani, Monfared. Mahdi. The migration of Shia scholars from Jebel Amal to Iran in the Safavid era. Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian] Feyż Kāšānī, Moḥammad b. Šāh Morteza. (2000). Maḥaǰǰat ul-Bayāḍ’ fī Tahḏīb al-Īḥyā’, Translated by Mohammad Sadeq Aref. Mashhad. Āstān-e Qods Research Foundation. [In Persian] Feyż Kāšānī, Moḥammad b. Šāh Morteza. (2008). Al-Ḥaqāyīq fī Maḥāsīn al- Aḵlāq.Translated by Mohammad b. Mortaza al-Kashani. Edited by Abdollah Ghufrani.Tehran: Shahid Motahari University. [In Persian] Halm, Heinz. (2006). Shi’ism. Translated by Mohammad Taghi Akbari. Qom: Adyān publication. [In Persian] Ḥorr-e ‘Amelī, Moḥammad b. Ḥasan. (1965). Amal ul-Āmīl fī (Tarāǰīm-i) ‘Olamā’-i ǰabal ‘Āmīl.Baghdad: Muktabah al-andales. Jafarian, Rasul. (2007). History of Shiism in Iran" From the beginning to the rise of the Safavid state." Thran: ‘Elm Publishing. [In Persian] ǰūveīnī, ‘Aṭā Malek b. Moḥammad. (2010). Tārīḵ-e ǰahāngošā-ye ǰūveīnī. Edited by Mohammad Ghazvini. Thran: Asāṭīr. [In Persian] Joneidi, Fereydoun. (2016). Farhang-e Hazvāreš-hā-ye Dabīreh-ye Pahlavī. Tehran: Balkh Publications. [In Persian] Kāšānī, Fathollāh b. Šokrollāh. Tarǰameh Kašf ul-Īhteǰāǰ Compiled in the first half of the 6th century. Translation of the second half of the 10th century. Mashhad: Libraries Āstān-e Qods-e Rażavi.Manuscripts177. [In Persian] Madanī, ‘Alī ḵān b. Aḥmad. (2009). Solāfat ul-‘Aṣr fī Maḥāsīn ul-Ššu‘arā’ bī-koll-ī Miṣr.Thran:Publishing Mortażavī. [In Persian] Māyil Haravī, Naǰīb. (1990). manuscripts of correction and Criticism. Mashhad: Āstān-e Qods-e Rażavi Research Foundation. [In Persian] Qeftī, ‘Alī b. Yūsuf. (1968). Tārīḵ al-Ḥokamā’. Edited by Bahman Daraei.Tehran: Publications of Tehran University. [In Persian] Romlū, Ḥasan Bey. (2010). Aḥsan ul-Tawārīḵ. Edited by Abdolhossein Navaei.Thran: Asāṭīr. [In Persian] Sadr, Mohammad Baqer. (1382). An introduction to the history and evolution of the science of principles. Translated and Written by Abbas Asadollahi Sohi. Tehran: Maktab Alzahra Publications. [In Persian] Samāhīǰī, ‘Abdollāh b. Ṣāleḥ (1714). Monyat ul-Momārīsīn fī Aǰwaba Masā’īl al-Šayḵ Yāsīn. Library of the Islamic parliament. Manuscripts.1916. [In Persian] Sefatgol, Mansoure. (2010). religious institution and thought during the safavid Iran"16th-18th century”. Tehran: cultural services Rasā. [In Persian] Al-Shaybi, Kamil Mustafa. (2017). Shiism and Sufism until the beginning of the twelfth century. Translated by Alireza Zekavati Gharagozlou.Tehran: Amīr Kabīr publications. [In Persian] Ṭabarī, Moḥammad b. ǰarīr. (2020). Tarǰomeh-e Tafsīr-e Ṭabarī. Edited by Habib Yaghmaei.Tehran: Publications of Tehran University. [In Persian] Tehranī, Šayḵ Āqā Bozorg. (1982). Al-Ḏarī ‘a īlā Taṣānīf al-Šī ‘a. Beirut: Dār ul-Aḍwā’. Toqā’ī kamare’ī, ‘Alī-naqī b. Moḥammad Ḥāšem. (1642). Hemam ul-ṯawāqīb. Tehran: Sepahsālār Libraries.Manuscripts1845. [In Persian] Zavvāre’ī, ‘Alī b. Ḥasan. (1540). Tarǰamat ul-ḵawās. Mashhad: Library of Āstān-e Qods-e Razavi.Manuscripts. [In Persian] Zavvāre’ī, ‘Alī b. Ḥasan. (1554) Ṭarāwat ul-Ṭā’īf (translated as Tarā’īf fi Ma‘rīfat al-Maḏāhīb).Tehran: Libraries Malek. [In Persian]
Abedinpoor، Vahid ؛Kajbaf، Ali Akbar؛ Samaei، Masoomeh»،(2020)، The Importance of Colophon in Recognizing the Historical Values of Manuscript of "Jong-e Ahmad Gholam" (Date of Writing: 1135 - 1142 Ah.)، Historical Perspective and Historiography, Alzahra University Spring and Summer NO.25 PP147-179. Rezaei،Mohammad، (2016). »Recognition of Identity of Shi'ism and Educated Iranians' Thought before the fall of the Abbasid Caliphate« ،Shia Pajoohi, 2(8), 5-26.
Iranian national memory system, a specialized website)،Last updated on June 18, 2024) https://hmni.nlai.ir.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 65 |
||